حوزه و آینده نیازمند شناخت داشته ها و تحلیل دقیق آنها می باشد.

آیت الله اعرافی مدیر حوزه های علمیه سراسر کشور در سومین اجلاسیه کمیسیون های تخصصی شورای عالی حوزه علمیه خراسان با موضوع حوزه و آینده گفت: شناخت داشته ها و دستاوردهای حوزه، کاستیها، چالشها و پارادوکسهایی که امروز در تحول و تطورات حوزه وجود دارد عامل طراحی نظامهای نوین برای پاسخ گویی به دنیای معاصر و نظام اسلامی می باشد.

به گزارش خبرنگار دبیرخانه شورا آیت الله اعرافی مدیر حوزه های علمیه  در سومین اجلاسیه کمیسیون‌های تخصصی شورای عالی ضمن تبریک اعیاد رجبیه و شعبانیه به عنوان تبریک وتیمن با اشاره به حدیثی مرتبط با ولادت امام محمد باقر(ع) گفت: امام صادق (ع) فرمودند: زمانی که هنگام ارتحال پدرم فرا رسید خطاب به من عنوان کردند من نسبت به اصحابی که پرورش داده ام توصیه نیکی نسبت به آنها به تو دارم، شرایط امام باقر(ع) شرایط پرورش علمای بزرگی بود و ایشان در آخرین لحظات نگران آینده علم، دانش و فضیلتهایی است که باید در اصحاب استمرار پیدا کند.

مدیر حوزه های علمیه سراسر کشور در ادامه افزود: پاسخ آینده نگرانه و راهبردی امام صادق(ع) به پدرشان بسیار جذاب است که فرمودند: من جامعه شیعه را به جایی خواهم رساند و سطح علمی و جایگاه این اصحاب را آنچنان بالا خواهم برد که ایشان سرچشمه علم، فضیلت، اخلاق و اندیشه شوند و این گام بزرگ را با چندهزارشاگرد و حدیث و تلاشهای بسیار برداشتند و اطمینان خاطر دیگری به پدر بزرگوارشان دادند که آینده از آن اصحاب تو خواهد بود.

آیت الله اعرافی در ارتباط با  آینده حوزه گفت: گذشته حوزه در دهه های اخیر بسیار موردبحث، نقد و نظر قرار گرفته و دیدگاههای متفاوتی ارائه شده است، دیدگاههایی که برای حوزه محصول مهم قائل نیستند و کلیت محصول و خروجی حوزه را زیر سوال می برند و دیدگاههایی که به وضع موجود قناعت دارند و من معتقدم میان این دو دیدگاه، دیدگاه درست آن است که در حوزه های ما دستاوردهای بزرگی رقم خورده است که درپرتو انقلاب شکوفاتر شده در عین اینکه خلاء ها و ضعف های فراوانی نیز وجود دارد که نمی شود از آن چشم پوشی کرد.

آیت الله اعرافی مدیر حوزه های علمیه سراسر کشور در ادامه افزود: نگاه و رویکرد قناعت به وضع موجود و بسنده کردن به آنچه اکنون داریم یک رویکرد ناروا و ناصواب است و هم رویکرد نقد مطلق و نادیده انگارانه آنچه در حوزه های ما رقم خورده است، بنابراین میان این دو دیدگاه افراطی و تفریطی  اگر یک ارزیابی سنجیده حاکم باشد ما را به نتیجه سومی می رساند که دستاوردهای قابل اعتناء و خلاء های موجود ما را  به یک حرکت فرا می خواند.

مدیر حوزه های علمیه سراسر کشور اذعان داشت: ما فاقد دستگاه علم سنجی در علوم انسانی و اسلامی هستیم پس به تقریب و تخمین سخن می گوییم و این یک خلاء بزرگی است که امروز همه با آن مواجه هستیم در حالی که در دنیا تئوریها، نظامها و ابزار علم سنجی وجود دارد که شاخص تعیین تولید دانش در هر قلمرویی است، بنابراین باید در این مسیر قدم برداریم کما اینکه اقدامات اولیه ای برای نظام علم سنجی متناسب با بوم حوزه و فضای علوم اسلامی آغاز کرده ایم.

آیت الله اعرافی گفت: با قطع نظر از اینکه اکنون از یک نظام علم سنجی در قلمرو علوم اسلامی بهره مند نیستیم باید همان ارزیابی میانه را داشته باشیم که اگر تحلیلی و دقیق باشد راه را برای آینده حوزه باز می کند، در این محور به داشته ها و دستاوردهای بزرگ حوزه می پردازیم که در اینجا مقصود ما از حوزه هیچ یک از ساختارهای نهادی نیست و حوزه به حمل شایع و به مفهوم اعم و عام  آن است و شامل موارد ذیل می باشد:

محور اول:داشته ها و دستاوردهای حوزه به معنای اعم و عام:

1.توسعه های زیر ساختی:در حوزه های ما در قلمرو زیرساختها در مقایسه با چند دهه قبل حدود2000مجموعه از مدارس، مراکز و مؤسسات حوزوی قرار می گیرد و ما شاهد تنوع و  تحول چشمگیری از لحاظ کمییت، عدد و تعداد طلاب، اساتید و فضلا هستیم.

2. حوزه آموزش: در قلمرو رشته های حوزوی و پیرا حوزوی بیش از200 رشته رشته طراحی کردند، حدود10تا15هزار استاد داریم، در علوم فقه، کلام، متون و مناهج، فناوریهای آموزشی و غیره شاهد تطورات و تحولات چشمگیری هستیم.

3.حوزه پژوهش: شاهد حجم بالایی از تولیدات هستیم که به خروجی هایی منتهی شد شامل کتاب، پایان نامه، مقاله و مجله است.

4.حوزه فناوری: حوزه به شکل نسبتاً خوب در حوزه فناوریهای نوین وارد شده هرچند کاستی هایی نیز وجود دارد.

5.قلمرو آموزش های مرتبط با بانوان و تربیت آنان: این پدیده منسجم بعد از انقلاب شکل گرفته که 80-70 هزار نفر در حال تحصیل هستند و این پدیده در تاریخ حوزه ها امری جدید است.

6.حوزه بین الملل: این تجربه امروز مطلقاً نبود، در حوزه های قبل از انقلاب جمع معدودی از چند ملیت در نجف، قم و احیاناً در مشهد حضور داشتند و امروز کار عظیمی که جامعةالمصطفی انجام داد تحول شگرفی ایجاد شد و یک شبکه حوزه ای در سراسر جهان و در بیش از صد کشور دنیا شکل گرفته است.

7. آموزشهای کاربردی ،هنری: حجم صدها دوره آموزشی، پودمانی، کاربردی، مهارتی،هنری و رسانه ای که در حوزه ها مورد توجه قرار گرفته است.

8.حوزه خدمات: اقدامات مهمی شکل گرفته و آثار و برکات زیادی داشته است.

9.حوزه ساختاری و مدیریتی

10.تجلی حوزه در برون خود: در عرصه مدیریت، تبلیغ، تقنین، اجرا، قضا، دانشگاه، داخل و خارج شاید ده حوزه تجلی برکات تبلیغی، مدیریتی حوزه باشد که رقم خورده است، ما با همت بزرگان و پیشگامان و حوزه های گوناگون شاهد دستاوردهای بزرگی هستیم و خروجیها در حوزه پژوهش، آموزش، نیروی انسانی، تبلیغ و مدیریت خروجی های مهمی است و اگر این گامها برداشته نشده بود ما چه وضعی داشتیم.

محور دوم:کاستیها، چالشها، پارادوکسها، تطورات و تحولات حوزه:

1.نه فقدان بلکه ضعف رویکرد راهبردی و کلان و داشتن تئوری تحول و تطور است، ما در این زمینه به عنوان مثال در دو سال و نیم گذشته دهها سند، برنامه و نقشه های جامع در قم داشتیم ولی هر نوع تطوری نیاز به یک فلسفه بنیادی و تئوری زیر ساختی دارد ومن معتقدم که چنین نگاه تئوریک بنیادی در کار داشته ایم ولی حداقل مدون ومنقع،فلسفه تطور و تئوری تحول مطلقا به نحو منسجمی سراغ ندارم.

2.رویکرد تمدنی و کلان به منظومه حرکتها و دانشهای حوزه است، ما معتقدیم که اندیشه اسلامی یک اندیشه تمدنی است البته اینکه چه نوع اندیشه تمدنی است، سه یا چهارتا تئوری دارد و یک تئوری درست باید برگزیده شود ولی در هر حال اسلام یک اندیشه تمدنی، جامعی و معرفتی است که به همه قلمروها و ساحتهای زندگی بشر در درجات متفاوت سایه افکنده و این نگاه تمدنی و کلان در حرکت ما مواجه با ضعف است.

3.حوزه در دنیای امروز رقیبان و گروههای دیگری هم عرض خود پیدا کرده است که در اعصار قبل نبوده، گروههای مرجع در دنیای جدید تنوع بیشتری پیدا کرده همچون دانشگاهها و نهادهای دیگر، تعامل ما با آنها نه در حد شعارهایی که داده می شود و در جای خود صحیح است، اما نقشه تعاملی منظومه حوزه با دیگر کنش گران یک نقشه دقیق و جامعی نیست و تا نباشد بسیاری از اقدامات را نمی توان انجام داد، در همین حوزه علوم انسانی، اجتماعی که مطرح شده دیدگاههای متنوعی داریم وبخشی از آن به دلیل نداشتن یک نقشه تعاملی بین حوزه و نهادهای کنش گر در عرصه فرهنگ و علم ویا ضعف آن است.

4.مرزهای دانش حوزه را با یک نظام سنجیده ای توسعه نداده ایم و نقشه جامع مناسبی برتوسعه مرزها حاکم نیست، سؤالات بنیادی که دراینجا هست و همین نظام تخصص که گفته می شود و من معتقد به تنوع آن هستم و معتقدم آنچه تا به حال در نظام  تخصصی در حوزه انجام شده تخصص ها یا شبه تخصص هایی در سطوح کارشناسی است که فلسفه خود را دارد و دارای ارزش است و نمی شود آن را نفی کرد اما در تخصص های به معنی اجتهادی، استنباطی ضعف جدی داریم. در هفته گذشته در شورای گسترش حوزه ها ما در پایان مرحله طرح درخت واره رشته های حوزه بودیم و قریب 280تا300 رشته گرایش مقطع برای دوره های طولانی است که 400،500 نفردر این زمینه کار کردند و مراحل پایانی را طی می کند، در حوزه فقه که وارد شدیم  سه الگو بود که فقه از کجا شروع شده، چه مراحلی را طی می کند و چند مقطع می خواهد و نهایتاً به الگوی پنجم رسیدیم و یکی از تخصص هایی است که کارشناس و مجتهد تحویل می دهد و این الگوی ما با اجتهاد جامع در فقه مناسب است. حدود 17،18 حوزه دانشی تعریف شده و شاخه ها و رشته های آن در بین 100تا200 پروژه که در این دو سال و نیم گذشته پیش بردیم یکی این است که مراحل پایانی را طی می کند.

5.دغدغه تخصص و جامعیت را داشته باشیم.در دنیای امروز که به سمت تخصص ها حرکت کرد از آن نگاه جامع فاصله گرفت، امروز در غرب در فلسفه علوم یکی از چالشهای تخصص گرایی تضعیف آن نگاه جامع به هستی و انسان است و این نگرانی وجود دارد که تخصص که ضرورت است با ملاحظه نگاه جامع در تعارض قرار گیردو این از چالشهای مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

6.در روش ها، مناهج و متودهای علمی و آموزشی باید بسیار دقیق حرکت کنیم و نگران از دست رفتن برخی از مناهج قدیم پیشین  باشیم در عین اینکه باید از همه شیوه های نوینی که تجربه بشری است استفاده کنیم و تعارض این دو، پارادوکسهای روش شناختی و منهجی در حوزه های تعلیم و تربیت و آموزش باید یک دغدغه مهم برنامه ریزان و مهم مجریان طرح های جدید باشد، به عنوان مثال در نظام کهن وسنتی آزادی هایی داشتیم که در تمام برنامه ریزیهایی که ما انجام دادیم به نحوی آن آزاری ها کم شد چرا که همه نگران ضایعات آزادی ها بودیم در حالی که آزادی ها آدمهای بزرگ تربیت می کند و پارادوکس آزادی ونظم که در تعلیم و تربیت یک پارادوکس مهم است در نظام حوزه مهمتر باید شمرده شود و در میان این دو نظم موزاییکی و جدولی با رهایی بدون هدایت و نظارت باید شیوه‌های جدید را جستجو کنیم. در دنیای جدید، غرب به سمت گزینه ای حرکت  کرده اند که در سنت ما بوده وما به سمت گزینه ای حرکت کرده ایم که در دوره قبلی تطورات آموزشی وعلمی دانشگاههای دنیا است، دعواها و اختلافات دیدگاهی مانیز به همین مقوله برمی گردد ومن معتقدم اگر تنوع، تکثر، تعدد و انتخاب را هوشمندانه و با نظارت های هوشمندانه در استاد، متن، نظام آموزشی، گرایشها و القها همه آنها را در نظر گرفت و به نیازها نیز جواب داد و در عین حال حداکثرانتخاب گری طلبه و استاد را تأمین کرد.

آیت الله اعرافی مدیر حوزه های سراسر کشور گفت:شناخت داشته ها و دستاوردهای حوزه و تحلیل آنها، کاستها، چالشها و پارادوکس هایی که امروز در تحول و تطورات حوزه وجود دارد عامل طراحی نظامهای نوین برای پاسخ گویی به دنیای معاصر و نظام اسلامی است.

وی در ادمه افزود: تلاش ما در مدیریت حوزه ها و قم این است که تا جایی که مقدورات اجازه می دهد با نگاه به همه این ابعاد طراحی هایی انجام دهیم و به فضل الهی در حدود 500 عنوان کوچک وبزرگ با یک نگاه منظومه ای ، کارهای بزرگی رقم خورده است.

کلام آخر:

آیت الله اعرافی مدیر حوزه های علمیه سراسر کشور در پایان گفت: من همواره به دوستانمان عرض می کنم به دست ما وشما یک ودیعه بزرگ الهی سپرده شده و اصلاح وتکمیل و ارتقاء آن در عصر انقلاب اسلامی باید دقیق و همراه احتیاط ها باشد، در بسیاری از شرایط ما در یک فضای غبارآلود حرکت می کنیم  و باید از حضرات معصومین و حضرت ولی عصرکمک بخواهیم چرا که یک اقدام ناروای ما حتی با ظاهر موجه ممکن است بنیان های زیادی را متزلزل کند واین دقت و وسواس لازمه این امر است، البته این وسواس نباید مارا از طراحی نظام های نوین برای پاسخ گویی به نظام اسلامی و دنیای معاصر باز دارد و همه بتوانیم در کنار هم گامهای بزرگ تری برای این هدف برداریم.