عضو کمیسیون اجتماعی سیاسی تبیین کرد: برخورد فیزیکی در امر به معروف و نهی از منکر/مفصل ترین کتاب در موضوع امر به معروف و نهی از منکر نوشته مایکل ...

به گزارش خبرنگار دبیرخانه شورای عالی، حجت الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی در سلسله نشست‌های «گفتمان معرفت»، برخی از آثار فردی و اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر در روایات را برشمرد. وی با بیان مراتب سه گانه امر و نهی و توضیح درجات مرتبه عملی آن، وظایف عامه و حاکم را طبق ادله‌ی فقهی بررسی کرد.

عضو کمیسیون تخصصی اجتماعی سیاسی شورای عالی، مفصل ترین اثر در موضوع امر به معروف و نهی از منکر را کتاب «امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی» نوشته «مایکل کوک» معرفی کرد و کوتاهی محققان مسلمان نسبت به تحقیق در این مسأله را یادآور شد. به گفته وی مایکل کوک 2000 منبع مختلف در این اثر از جمله دست‌نوشته‌های آقای خرازی در قم را آورده است.

استاد خارج حوزه علمیه خراسان، به توجه روزافزون ملل غربی به عناوین حقوقی مشابه امر به معروف و نهی از منکر اشاره نمود. وی برای نمونه دو عنوان «کنترل اجتماعی» و «پنجره شکسته» را توضیح داد. نظریه کنترل اجتماعی با مطرح کردن چهار امر وابستگی، تعهد، درگیری به امور متعارف و اعتقاد زمینه امر و نهی اجتماعی را فراهم می‌کند. پنجره شکسته، مسأله روانشناختی امر به معروف و نهی از منکر را این‌گونه توضیح می‌دهد که اگر یک پنجره ساختمان بشکند، احتمال اینکه خرابکاران بقیه پنجره‌ها را هم بشکنند چندین برابر می‌شود.

رئیس میز تخصصی «توسعه وتوانمندسازی علوم اسلامی» دفتر تبلیغات اسلامی ضمن یک بررسی مقارَن و بین فرقه‌ای، سه مرتبه اصلی امر به معروف و نهی از منکر در میان مسلمانان را مرتبه قلبی، مرتبه لسانی و مرتبه یدی یا رفتاری بیان کرد. وی گفت: فقها برای درجات مرتبه سوم یعنی ید، 15 احتمال داده‌اند که مهم‌ترین آنها عبارت است از: 1) تمثّل عملی، یعنی آمر و ناهی خود عامل معروف و تارک منکر باشد و با اسوه شدن عملا امر و نهی کنند؛ 2) حیلوله و حجز، یعنی مانع شدن از تحقق شرائط منکر؛ 3) تضییق، به معنای محدود کردن و جلوگیری آزادی فرد. 4) تألیم، یعنی هر کاری که موجب درد خاطی شود. 5) جرح، یعنی کاری که منجر به شکستن یا جراحت او گردد. 6) العنف المسلح، یعنی استفاده از سلاح و پیش‌رفتن تا حد قتل خاطی.

عضو کمیسیون تخصصی اجتماعی سیاسی ضمن بیان اینکه مرتبه ید و عملی امر به معروف و نهی از منکر منحصر به ضرب نیست تصریح کرد: استظهار از ید در ادله و روایات مسأله، مطلق اقدام عملی است به این معنا که وظیفه عامه مسلمین در مرتبه عملی منحصر به زدن نیست. بلکه نکاتی هست که طبق آن ما باید از این اطلاق دست بکشیم و وظیفه عامه را در این مرتبه فقط همان درجات اولیه خفیف بدانیم و بقیه را به وظیفه اختصاصی حاکم و حسبه ملحق کنیم.

وی گفت: نکته اول این است که فقهائی مانند امام خمینی لزوم رعایت «أیسریت» بین درجات و مراتب را تاکید کرده‌اند. یعنی با وجود مرتبه آسان‌تر نباید به مرحله اجرای سخت‌تر و خشن‌تر اقدام کرد. در این صورت غالباً راهی برای گریز به مرحله آسان‌تر پیدا می‌شود. نکته دیگر اصل اولی حرمت ایذاء مؤمن بلکه مطلق غیرکافر حربی است. درجات اجرای شدید ایذاء مطرح است. پس باید به درجات خفیف یعنی قدر متیقن از وجوب درجات مرتبه سوم اکتفا نمود. و نکته سوم هم این است که روایات نسبت به آلیات و وسائل اجرای امر و نهی مطلق هستند. پس باید به قدر متیقن آن یعنی درجات خفیف اخذ و بسنده کرد.

مشاور راهبردی دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان، متذکر شد: اگر محدود شدن وظیفه عملی عامه به درجات خفیف مانند تمثّل عملی در فقه بررسی و سپس قانونی شود تأثیر زیادی در مرحله اجرای امر و نهی در جامعه خواهد داشت. البته اگر جایی عنوان امر به معروف و نهی از منکر برای اصلاح جامعه ثابت نشد، عناوین دیگری مانند دعوت به خیر، ترغیب و ترهیب و اقامه عدل باقی است.

در پایان نشست، آیت الله اشرفی شاهرودی فلسفه وجوب امر به معروف و نهی از منکر را اصلاح جامعه خواند. وی اگرچه در امر و نهی، استعلاء آمر و ناهی مطرح است اما با توجه به فلسفه و حکمت آن، نباید واکنش منفی در افراد ایجاد شود که در این صورت فلسفه و غرض ضایع خواهد شد.

خاطرنشان می شود سلسله جلسات «گفتمان معرفت» شبهای ماه مبارک رمضان در دفتر آیت الله اشرفی شاهرودی در مشهد برگزار می شود.