حجت‌الاسلام خسروپناه: حوزه مطلوب آینده، باید ناظر بر نیازهای زمان و ساخت تمدن نوین اسلامی باشد.

به گزارش خبرنگار دبیرخانه شورای عالی حوزه علمیه خراسان، در گفتگوی اختصاصی با حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسرو پناه استاد و پژوهشگر حوزه و دانشگاه وضعیت رشد علمی حوزه های علمیه و ضرورت های آینده نگرانه این نهاد مطرح شد که در پی می آید:

* چندی است نقدهایی متوجه بخش‌های آموزشی و تحقیقی حوزه‌های علمیه شده‌اند و برخی معتقد هستند که کارهای علمی دینی، با توجه به نیازها، صورت نمی‌پذیرد و دستاوردها اکثراً موازی و انتزاعی هستند، آیا شما این مواجهات را قبول ‌دارید؟

ببینید؛ ما نباید نسبت به واقعیت‌های اجتماعی جامعه ازجمله حوزه‌های علمیه، دیدگاه کاملا سیاه و یا سفید داشته باشیم. اینکه ادعا کنیم که دستاوردهای تحقیقی حوزه‌های علمیه ناظر بر نیاز نیستند و تلاش‌های صورت گرفته در این مجموعه‌ها، ناکارآمد هستند و اساساً کاری در این بخش صورت نگرفته، قطعاً کمال بی‌انصافی است. از سویی دیگر این نکته نیز که حوزه‌های علمیه فعلی را، در نهایت کارآمدی و سرآمدی قلمداد نماییم و تمامی مناسبات آن را مورد وثوق قرار دهیم، مقبول اهل فن و علم، نخواهد بود. هر دوی این دیدگاه‌ها، چه آن‌هایی که حوزه را دقیقاً بر مدار تکامل می‌دانند و چه آن‌هایی که با عناد و خصومت، به دستاوردهایی نهادهای علوم دینی نگاه می‌کنند، متأسفانه، دچار افراط‌وتفریط شده‌اند که این نکته طبق فرمایشات اساتید فن اخلاق، همگی از امور ناپسند و غیرقابل‌قبول هستند.

زمانی که به واقعیات ملموس حوزه‌های علمیه نظر بیندازیم، می‌بینیم که سطح مطالعات و کوشش‌ها و پژوهش‌هایی که به لطف انقلاب اسلامی در ایران و طی این چند دهۀ اخیر صورت گرفته، با هیچ زمانِ مشابه تاریخیِ دیگری، برابری نمی‌کند و این سطح از محققین و فعالان عرصه علم، در هیچ برهه‌ای زمانی دیگری در حوزه‌های علمیه حضور نداشته‌اند. در این دوران، بحمدالله، عالمان و اساتید بسیاری در زمینه‌های گوناگون فقهی و کلامی و تفسیری و تربیتی، در نهادهای علوم دینی به وجود آمده‌اند و سطح وسیعی، چه در داخل و چه خارج از مرزهای ایران اسلامی، مطالبات خود را از نهادهای علوم دینی مطالبه می‌کنند.

*آیا دراین‌باره شاهد مثالی هم داریم؟

بله به‌طور نمونه، در مباحث مربوط به فلسفه‌های مضاف، در گذشته محققینی که بتوانند در زمینه فلسفه علوم انسانی و فلسفه اخلاق و اقتصاد و فلسفه حقوق جزا و حقوق مدنی، ورود کنند، وجود نداشت. به حول و قوه الهی، هم‌اینک در همه این زمینه‌ها، آثار متعدد و متنوع و تألیفات بسیاری چاپ و نشر داده شده است. هم‌اینک محققین بسیاری تربیت و تحویل مراکز گوناگون علمی کشور شده‌اند و پرسش‌های فراوانی نیز در باب علوم مختلف، پاسخ داده‌شده‌اند. همچنین در باب فقه‌های تخصصی نیز، همانند، فقه اقتصاد، فقه سیاست، فقه مدیریت و فقه حقوق و فقه فرهنگ، گستره و فعالیت‌های عمیق و مبسوطی صورت گرفته است.

حوزه‌های علمیه سراسر کشور در زمینه‌های یادشده، رشته‌های متنوع و مختلفی را ایجاد و هم‌اکنون به تربیت طلاب و محصلین علوم دینی مشغول هستند. امروزه مرکز علوم انسانی ولی امر، در زمینه‌های فقه‌های تخصصی، ورود حداکثری دارد. در نهادهای دیگر علم دینی مانند مرکز علوم دینی آیت‌الله فاضل لنکرانی(ره)، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، مرکز وحدت حوزه و دانشگاه و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) که با مدیریت عالم گران‌قدر حضرت آیت‌الله مصباح یزدی، در حال اداره است، کارهای فوق‌العاده و قابل اتکایی، در حال انجام و تعمق است.

مؤسسه امام خمینی (ره) در باب تحقق علوم انسانی اسلامی کاربردی، ورود داشته و دستاوردهای درخور و بایسته‌ای را تقدیم نظام آموزشی کشور کرده است. در ادامه می‌بایست بیان داشت که اکثر خروجی دروس خارج فقه حوزه‌های علمیه نیز، به نشر و تألیف کتاب منتهی می‌گردند. مقالات و سمینارها و همایش‌ها و کرسی‌های نظریه‌پردازی در حوزه‌های علمیه، به‌طور روزافزون به مباحث و مسائل روز پرداخته و نتایج مهمی را به منصه ظهور و بروز گذاشته‌اند. می‌بایست بیان کرد که این دستاوردها را نمی‌توان به‌طورکلی نادیده گرفت و بی‌انصافی است که بگوییم حوزه‌های علمیه، سیر تکاملی نداشته‌اند و فعالیت‌های درخوری را شاهد نیستیم.

*حوزه مطلوب آینده، با توجه به‌سرعت پیشرفت تکنولوژی و نیازهای روزافزون جامعه از قبیل، نیازهای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و ... ، چه ویژگی‌هایی می‌بایست دارا باشد و راه‌های حصول به این مطلوب، چه مؤلفه‌هایی هستند؟

امروزه در باب بانکداری اسلامی پژوهش‌های ارزشمند و ناظر بر نیازهای جامعه و بازدارنده نظام بانکداری ربوی و در مختصات قیود و عقود شرعی، تألیف و پرداخته شده است ولی سوگمندانه، گوش شنوا و خواست نیرومندی برای شنیدن این نتایج وجود ندارد و تمایلی از جانب سیاسیون کشور و دستگاه‌های اجرایی برای بهره‌مندی و پیاده‌سازی این دستاوردها، وجود ندارد. متأسفانه، این رویکرد آن‌چنان گسترده و عمیق شده است که گویی، سیاسیون و دولتمردان، تمایلی به اداره کشور بر مبنای دانش و پژوهش ندارند! این‌که کشور با رویکرد حزب‌گرایانه و برحسب موج‌سواری بر آرای مردم اداره شود، روش و مسلکی است که سال‌ها است که در بین دولت‌های مؤثر جهانی، منسوخ شده و هم‌اینک دنیا، فقط اندیشه‌های علم محور و کاربردی پژوهشی را موردتوجه و عنایت قرار می‌دهد.

عدم مراجعه به دستاوردها و نتایج علمی، نقص حوزه‌ها و دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور نیست، بلکه رویکرد عدم تمایل دولت‌ها برای اداره اصولی جامعه بر حسب دانش و بینش عمیق علمی، معضل و مشکل جامعه است. بلوغ سیاسیون و باورمندی آن‌ها نسبت به حصول نتایج مطبوع با توجه به کارهای کارشناسی شده حوزه و دانشگاه، می‌تواند افق‌های نوینی را بر روی جامعه اسلامی بگشاید. به‌طور مثال، همین وضعیت دشوار اقتصادی‌ که هم‌اکنون در جامعه اسلامی ایجاد شده است، مکرراً و در سنوات گذشته از سوی کارشناسان خبره حوزه و دانشگاه به مسئولین گوشزد شده بود، ولی افسوس و صد افسوس که گوش شنوایی در کار نبود. تخریب و تحقیر، راهکار صحیحی برای مواجهه با علم‌پژوهی و علم‌اندوزی نیست. حال اگر بعد از تمامی این واقعیاتی که توصیف شد، از بنده سؤال شود که آیا وضعیت کنونی حوزه‌های علمیه را مطلوب ارزیابی می‌نمایید و یا نقاط دست‌یافته حوزه‌ها را کامل و مطلوب تصور می‌نمایید؟ بنده قطعاً پاسخ خواهم داد که خیر.

تکامل روزافزون و بیش‌ازپیش حوزه‌های علمیه، امری است اجتناب‌ناپذیر و نقطه اتکایی است برای تحقیق و ممارست بیش‌ازپیش پژوهشگران و اندیشمندان. اگر هم‌اینک 20 و یا 30 درس خارج فقه، در زمینه فقه نظام‌های اجتماعی موجود است، این دروس می‌بایست به بیش از 200 درس مبدل شوند و فقه‌های گوناگون اجتماعی و فلسفه‌های حکمت متعالیه و مضاف می‌بایست، بسیار فراگیرتر و مبسوط‌تر از ‌اکنون، توسعه و تعمیق داده شوند. به‌طورقطع می‌بایست در آموزش‌های حوزوی و در سطوح مختلف 1 و 2 و 3 حوزه، طلاب، دغدغه فقه نظام و فلسفه نظام‌های اجتماعی را داشته باشند.

*تحول حوزه علمیه باید چه کیفیتی داشته باشد؟

حوزه باید به صورتی متحول و دگرگون شود که وقتی می‌خواهیم ائمه جمعه برای روستاها و شهرها و یا استان‌ها داشته باشیم و یا قضاتی را برای دستگاه قضایی، انتخاب و تحویل نماییم، به‌راحتی بتوان از میان فارغ‌التحصیلان حوزوی، گزینش و بهره‌مندی صورت پذیرد. اینکه مبلغانی از سوی نظام اسلامی به اقصی نقاط عالم گسیل شوند ولی این مبلغان زبان کشور مقصد را ندانند، نقطه‌ضعفی است که کار بیشتر و برنامه‌ریزی‌های اصولی‌تر نهادهای علوم دینی را می‌طلبد. مُبلغ ما می‌بایست حتماً به سلاح زبان مسلح باشد و کنکاش و مطالعه منابع علمی و فرهنگی کشور مقصد را با توجه به اشراف بر زبان آنجا، سرلوحه امور خود قرار دهد. این زیبنده نیست که همراه مبلغ شخصی به‌عنوان مترجم حضور داشته باشد. خطیب و روحانی ما می‌بایست خود زبان‌شناس و عالم به احوال مناسبات اجرایی کشور موردنظر باشد.

رصد و پایش نظام موضوعات و نیازسنجی یکی دیگر از نیازمندی‌های حوزه‌های علمیه در شرایط کنونی است. در کنار رشد فزاینده‌ای که حوزه‌های علمیه در باب رشته‌های قرآنی و تفسیری و کلامی و حدیثی دارند، می‌بایست بررسی‌های میدانی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی نیز گنجانده شوند و محققین برحسب نیاز وارد عرصه‌های اجتماعی و سیاسی جامعه اسلامی شوند. هم‌اینک مرکز «جامعة المصطفی العالمية» که به‌حق یکی از تأثیرگذارترین نهادهای علمی بین‌المللی حوزه علمیه است و از تمامی اقصی نقاط عالم، دانش‌پژوه در این مرکز حضور دارد، در فرستادن مبلغ و کارشناس دینی به نقاط گوناگون جهان، از کارشناسان خبره و کارآمد استفاده نمی‌کند و بعضاً تسامح و غفلت در این زمینه صورت می‌پذیرد که این امر، نظارت صحیح‌تر و کارآمدتر اهل‌فن را می‌طلبد. این نقایص قطعاً می‌بایست برطرف شوند و کارشناسان خبره و توانمندتری برای اشاعه فرهنگ متعالی اسلامی بکار گرفته شوند. به‌طور اجمال، حوزه مطلوب آینده، حوزه‌ای است که ناظر بر نیازهای زمان و در مسیر پیشرفت جامعه اسلامی و ساخت تمدن نوین اسلامی، زمینه‌ساز ظهور دولت کریمه حضرت ولی‌عصر(عج) باشد.

کد خبر: 2641