رئیس اندیشکده معنویت مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت: حوزه باید در آینده برای تک‌تک رسانه‌های جمعی ورود مجزا داشته باشد.

رئیس اندیشکده معنویت مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت: حوزه باید در آینده برای تک‌تک رسانه‌های جمعی ورود مجزا داشته باشد

 اهمیت و ضرورت تطابق با عصر رسانه و بسترسازی برای حرکت‌های تأثیرگذار حوزه در آینده دنیای دیجیتال در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین مسعود آذربایجانی استاد حوزه و دانشگاه و عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم به بحث و بررسی گذاشته شده که در ادامه خواهیم خواند.

شتاب روزافزون علم و فنّاوری دنیایی متفاوت از آنچه در دهه‌های پیش بر بشر گذشته را پیش روی بشریت قرار داده است، از نظر شما به‌روز بودن و حرکت با شتاب عصر رسانه از منظر حوزه تا چه حد باید جدی گرفته شود؟
انقلاب اسلامی ایران نعمتی بزرگ است که خداوند متعال در عصر حاضر، در راستای تحقق عدالت اسلامی و بسترسازی رستگاری جامعه و تبیین ارزش‌های اسلامی، در اختیار مردم قرار داده است؛ ازاین‌رو انتظار می‌رود جامعه اسلامی و حوزه‌های علمیه با تمام توان و قوا و بدون هیچ محدودیتی آن را مورد محافظت قرار داده و در راستای تداوم تبیین ارزش‌های اسلامی تلاش‌های گسترده‌ای صورت دهند. آنچه منجر به ورود حوزه علمیه در تأثیرگذاری بیشتر در حال و آینده جامعه اسلامی می‌شود، توجه به ویژگی مهم نقش «زمان» است. زمان با سرعت قابل‌توجهی رو به‌پیش است؛ بنابراین جا ماندن از زمان و عدم حرکت با تحولات دنیای پیش رو و قرار نگرفتن در مسیر فنّاوری‌های روز، خواه یا ناخواه، منجر به عقب ماندن و دور افتادن از تحولات جامعه می‌شود. حوزه باید به این مهم برسد که تغییرات، بسیار گسترده است به‌نحوی‌که یک روز آن با صد سال برابری می‌کند!

ارتباطات یکی از ابزارهای مهم تغییر و تحول در جهان پیش رو است. در چنین حالتی وظیفه حوزه با توجه به شتاب روزافزون فنّاوری و حرکت جهان به سمت نو شدن، چندین برابر افزایش می‌یابد و نمی‌تواند در برابر حجم جدید داده‌ها و پیشرفت‌ها بی‌تفاوت باشد. شاید در صد سال گذشته آنچه به‌عنوان فناوری‌های روز بر مردم معرفی گردید، اعم از رادیو یا تلویزیون و بلندگو و... مورد تحذیر، پرهیز و بی‌اعتنایی بخش قابل‌توجهی از حوزه قرار گرفت؛ این در حالی است که در دنیای امروز فنّاوری‌های پیشرفته و کم‌نظیری اعم از ماهواره و شبکه‌های اجتماعی به مردم معرفی شده‌اند که به‌هیچ‌وجه نمی‌توان از مواجهه با آن گریخت یا با نگاه تحذیری و پرهیزی با آن برخورد کرد.

بی‌شک تکرار رفتارهای پرهیزی و ممنوعیت بخشی به استفاده از فنّاوری‌ها و پیشرفت‌های جامعه منجر به توسعه عقب‌ماندگی در سطح جهانی می‌شود. ازاین‌رو وظیفه حوزه در مواجهه و استقبال از فنّاوری‌های نو دوچندان می‌شود. هرچند باید حوزه‌های علمیه زودتر از مردم با فنّاوری‌ها آشنا شوند تا در مواجهه با چیستی آن با پیش‌بینی تحولات آینده اقدامات مقتضی را در جهت پاسخ‌گویی به مردم و تبیین استفاده صحیح از آن پیش‌قدم باشند. مجدداً تأکید می‌شود حوزه هرگز نباید با نگاه مسدود و منع کردن با فنّاوری‌های روز برخورد کند. بی‌شک حوزه با چنین رویکرد و نگاهی می‌تواند با تبیین قواعد خود با توجه به نیازهای روز جامعه در مباحث مختلفی چون فقه و اصول، مباحث اخلاقی، سبک زندگی و زیست در دنیای کنونی، با توجه به شرایط خاص زندگی امروز و آینده پیش رو با استفاده معقول از امکانات و تطبیق آن با نیازهای اسلامی و شرعی خود، به اهداف و اغراض شارع مقدس رسیده و در کنار بهره‌مندی از فنّاوری‌های روز دنیا اهداف آینده حوزه را نیز به‌درستی تبیین نماید.

حوزه‌ها نسبت به ورود به دنیای آینده، تلاش برای به‌روز بودن و همراه بودن با نیازهای روز و ساختن آینده‌ای بهتر برای جامعه اسلامی و جامعه‌ی جهانی چه اقداماتی را به منصه ظهور رسانده‌اند؟
بنده معتقدم حوزه اینک نسبت به پنجاه سال پیش، پیشرفت بی‌نظیر و غیرقابل‌مقایسه‌ای داشته است. خوشبختانه توجه تام حوزه‌های علمیه سراسر کشور به مباحث علوم انسانی، توجه حوزه به ایجاد انجمن‌های علمی، افزایش حضور طلاب در انجمن‌های علمی یادشده که قریب بر چند هزار طلبه می‌شوند، حوزه را در دنیای جدیدی از مباحث علوم انسانی اعم از روانشناسی، اقتصاد، جامعه‌شناسی و سایر علوم قرار داده که در دنیای کنونی و برای آینده پیشِ ‌رو حرفی برای گفتن در تدبیر زندگی مردم داشته باشد. این پیشرفتی قابل‌توجه است! حتی به‌جرئت می‌توان گفت حوزه در برخی زمینه‌ها نسبت به گذشته سرعت بیشتری از دانشگاه در استفاده از نرم‌افزارهای رایانه‌ای، فنّاوری‌های الکترونیکی و فضای مجازی داشته است؛ به‌نحوی‌که از آن در راستای توفیقات بیشتر تحقیقی و پژوهشی استفاده‌های قابل‌توجهی به عمل آمده و نرم‌افزارهای تولیدشده در حوزه علوم دینی فوق حد باور است که در رده‌های مختلف حوزه‌های علمیه و مراتب علمی متفاوت مورداستفاده قرار داده شده است.

نمونه‌های قابل‌ذکری در توجه به علوم انسانی به‌صورت عینی و عملی در حوزه‌ها انجام شده که بتوان آن را چراغی روشن برای تأثیرگذاری بیشتر در جامعه پیش رو عنوان نمود؟
بله، خوشبختانه حرکت‌های قابل‌توجهی برای کاربردی کردن علوم اسلامی و انسانی توسط حوزه‌های علمیه در جامعه انجام شده که از آن میان می‌توان به مواجهه طلاب با معتادان اشاره کرد. به‌نحوی‌که طلاب با حضور در کمپ‌های ترک اعتیاد یا زندان‌ها موفق به اجرای موارد موردنظر در پروتکل‌هایی که برای معتادان نوشته شده، گشته‌اند که جای امیدواری دارد. طلاب یادشده توانسته‌اند با استفاده از روانشناسی و دانش‌های دینی بسیاری از معتادان را به‌صورت سلامت جسمی و روحی به نزد خانواده و جامعه بازگردانند. بی‌شک استفاده توأمان از علوم انسانی و علوم اسلامی مسئله موردنیاز حوزه برای آینده پیش رو است. آنچه امروز در تلفیق دو حوزه علوم اسلامی و علوم انسانی به وقوع پیوسته را به‌صورت اولین گام می‌توان در مراقبت معنوی بیماران در سه شهر اصفهان، قم و مشهد عنوان نمود که طلاب در مواجهه با بیماران سرطانی از دانش مشاوره و معنویت استفاده کرده و برای آرامش‌بخشی و افزایش معنویت به بیماران کمک می‌کنند. قطعاً موارد یادشده گوشه‌ی کوچکی از خدمات و ارتباطاتی است که حوزه‌های علمیه باید در آینده بدان توجه کنند و موارد بیشتری را برای ورود به جامعه موردنظر داشته باشند، چراکه نیازهای دنیای آینده بیشتر و غیرقابل‌پیش‌بینی است.

مهم‌ترین محورهایی که حوزه‌ها باید در دنیای آینده موردتوجه خود قرار دهند چیست؟
 ازجمله مواردی که در آینده حوزه علمیه باید به‌صورت اساسی و تخصصی موردبررسی علمی و کاربردی قرار دهد موضوعات متناسب با نیازهای خانواده است که باید به‌صورت متناسب با نیازهای زمانِ پیشِ رو، در موارد اصلی و فرعی وارد شود. این مهم در مسائل و مشکلات خانواده‌ها در دنیای آینده و در پاسخ به نیاز‌های فقهی زیر بنایی و پاسخ‌های تربیتی، اخلاقی، سبک زندگی و روانشناسی باید تبیین شود تا حوزه با مداخله‌های مناسب در روند فرسایش‌هایی که می‌تواند خانواده را متلاشی کرده یا منجر به آسیب‌های جدی در شکل خانواده شود، تأثیر مثبتی در کاهش آسیب‌های یادشده داشته باشد. باآنکه خوشبختانه حوزه‌های علمیه در مباحث تربیتی اعم از تربیت فرزندان کارهای خوبی ارائه داده‌اند، اما در دنیای پیش رو نیاز عمیقی به بحث‌های کاربردی و پروتکل‌های عملی احساس می‌شود. تبیین نقش پدر، مادر، خواهر و برادر در سنین مختلف، توجه به اقتضائات تربیتی در جنسیت‌های مختلف و در سنین مختلف، و نیز ارتباط‌گیری فرزندان جامعه اسلامی با شبکه‌های اجتماعی ازجمله موضوعات موردنیاز دنیای آینده است که حوزه باید به‌صورت مجزا در آن وارد شده و پاسخگوی تک‌تک آن‌ها باشد.

آیا حوزه‌های آینده در تبیین نقش مثبت یا منفی رسانه‌های جمعی در جامعه باید دغدغه‌مند باشند؟
حوزه برای تک‌تک رسانه‌های جمعی برای آینده باید ورود مجزا داشته باشد، بی‌شک می‌توان گفت حوزه هیچ‌گونه نباید در مباحث منع یا فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی ورود کند چراکه این راه‌حل دنیای فردای ما نیست. متأسفانه روش‌های منسوخ منجر به روی کار آمدن روش‌های بدتری مانند جایگزینی فیلترشکن‌ها شده که به‌جای مراقبت و صیانت از حریم اخلاقی و معنوی درهای گناه را بر روی جوانان باز کرده که خود نوعی فاجعه به شمار می‌رود. درحالی‌که از مسئولین نظام اسلامی انتظار می‌رود که زمینه ارتکاب به گناه کمتری در جامعه به وجود آید، اما تصمیمات اشتباه یک‌باره منجر به گسترش‌بخشی به ممنوعاتی ‌شد که رفتارهای نابهنجار را در جامعه توسعه می‌دهد. مسلماً موضوع شبکه‌های اجتماعی و دنیای جدید ارتباطات را نمی‌توان با فیلتر به روی مردم بست؛ چراکه راه‌های دیگری برای ارتکاب گناه از دل چنین فیلترهایی به وجود می‌آید که بدتر از رویه قبلی است.

در پایان آنچه می‌تواند با توجه به‌تمامی نیازهای روز، حوزه‌ای رو به آینده را تعریف کند، وابسته به رعایت چه مؤلفه‌هایی در حوزه‌های علمیه می‌دانید؟
توجه حوزه‌های علمیه درهرحال و مهم‌تر به آینده مسائل اقتصادی، عدالت اجتماعی و محرومین بسیار حائز اهمیت است، با توجه به اینکه پشتیبانی از محرومین به‌صورت تاریخی یکی از وظایف مهم حوزه‌های علمیه به شمار می‌رود و حوزه‌ها همواره در کنار طبقات پایین جامعه بوده‌اند، لذا بر اساس الگوی سنتی حوزه که هر روستا یا بخشی، از روحانی خاص خود برای رفع نیازهای مردم، برخوردار بود، انتظار می‌رود در دنیای آینده نیز این ارتباط به فراخور تغییر نیازها ایجاد شود. با تربیت افرادی مناسب با نیازها، علاوه بر توجه به رفع نیازهای مردم در دنیای آینده، اهتمام و توجه به نیازهای نظام اسلامی نیز صورت می‌گیرد؛ افرادی که هرکدام در جای خود در دنیای آینده اثربخش خواهند بود. تربیت ائمه جماعات، امام‌جمعه، طلاب تبلیغی، تربیت طلاب در راستای حل مشکلات اداری مردمی، قاضی متخصص، طلاب متخصص در محورهای عقیدتی سیاسی، در مراکز نظامی و انتظامی، ازجمله نیازهایی است که حوزه‌ها برای ارتقای نظام اسلامی در آینده باید اهتمام دوچندانی بدان داشته باشند. متأسفانه بااینکه چهار دهه از انقلاب اسلامی را پشت سر گذاشته‌ایم، اما همچنان رویکرد جدی در راستای برای تربیت طلاب تخصصی برای مردم و نظام نداریم. ازاین‌رو انتظار می‌رود متناسب با پایش‌های انجام‌شده برای جامعه، نیازسنجی و تناسب‌سازی انجام شود تا حوزه‌ها به همان میزان، طلبه متخصص و کارآمد در اختیار جامعه و نظام اسلامی قرار دهند.

کد خبر: 2670