آیت‌الله محمدهادی یوسفی غروی: حوزه علمیه آرمانی و مطلوب، گذشته، حال و آینده را توأمان در نظر دارد

مصاحبه اختصاصی دبیرخانه شورای عالی حوزه علمیه خراسان: 

آیت‌الله محمدهادی یوسفی غروی: حوزه علمیه آرمانی و مطلوب، گذشته، حال و آینده را توأمان در نظر دارد

به نظر می‌رسد رسالت حوزه‌های علمیه، بسیار والاتر و فراتر از آموزش و پژوهش صرف است. زیرا شالوده آن بر پایه یک جهان‌بینی جامع و براساس دو منبع بزرگ «قرآن و عترت» پی‌ریزی شده است. رسالت حوزه «فرآوری انسان» است. این فرآوری شامل، تولید علم و تعلیم و تعلم آموزه‌های اسلام و برجان نشاندن آن آموزه‌ها در ذهن و ضمیر دانش‌پژوهان و نیز گستردن این تعالیم برجان نشسته، در گستره جوامع بشری است. در مصاحبه پیش رو، درباره تاریخچه تشکیل حوزه‌های علمیه و حوزه علمیه آرمانی و مطلوب، با آیت‌الله محمدهادی یوسفی غروی، استاد برجسته حوزه علمیه قم و محقق در حوزه تاریخ اسلام، به گفتگو نشستیم. ایشان به‌جز تدریس خارج فقه و اصول، خارج رجال و تاریخ و حدیث در حوزه علمیه قم، با مراکز پژوهشی در زمینه تاریخ اسلام همچون شورای کتاب مجمع جهانی اهل‌بیت، عضویت در انجمن تاریخ‌پژوهان کشور، شورای برنامه‌ریزی رشته تخصصی تاریخ اسلام حوزه علمیه قم، مجمع اندیشه اسلامی (مجمع الفکر الاسلامی)، کمیته حوزه‌ای فقه و مبانی حقوق، علوم قرآن و حدیث و ادبیات عرب، وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری و... همکاری می‌نمایند.

*بحث را با مرور تاریخچه تشکیل حوزه‌های علمیه در صدر اسلام و شیوه‌های تعلیم و تعلم در آن عصر، به‌ویژه روش تعلیم امامان معصوم(علیهم السلام) آغاز کنیم.

**هسته اصلی حوزه‌های علمیه در صدر اسلام در زمان نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) تشکیل شد؛ در آن عصر، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به‌طور طبیعی از کهن مسلمانان یعنی کسانی که زودتر از بقیه مسلمان شده و آیات بیشتری را نسبت به دیگران می‌دانستند، همچنین با احکام اسلام و بیانات حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) آشنایی داشتند، می‌خواستند که برای تازه مسلمانان، کلاس درس تشکیل بدهند و آنچه را تا آن وقت از آیات، احکام و احادیث می‌دانستند برای آن‌ها بیان و تشریح نمایند. البته این خواسته پیامبر تشویقی و ترغیبی و به قول فقهی و حوزوی، ندبی و استحبابی بود و نه الزامی. مخصوصاً پس از هجرت از مکه مکرمه به مدینه منوره که با توسعه مصلا یا مسجد شریف نبوی در مدینه، این کلاس‌ها طبعاً نمو و پیشرفت بیشتری پیدا کرد.

تا اینکه در حدود سال 9 هجری آیه مربوط به لزوم تحصیل علوم دینی، معروف به «آیه نفر»، یعنی آیه 122 سوره توبه نازل شد: «وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِینْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِینْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیهِمْ لَعَلَّهُمْ یحْذَرُونَ»؛ «و شایسته نیست مؤمنان همگی (برای جهاد) هجرت کنند؛ پس چرا از هر فرقه‌ای از آنان، دسته‌ای کوچ نمی‌کنند تا (دسته‌ای بمانند و) در دین آگاهی پیدا کنند و قوم خود را وقتی به‌سوی آنان بازگشتند بیم دهند، باشد که آنان (از کیفر الهی) بترسند». این آیه در واقع امضایی بود بر تشکیل حوزه‌های علمیه و آموزش علوم دینی که سال‌ها در اسلام انجام یافته و در حال انجام بود. بعد از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) اصحاب بزرگ آن حضرت، در محضر امیرالمؤمنین(علیه السلام) به تحصیل علم پرداختند و به همین ترتیب سایر ائمه(علیهم السلام) با توجه به اقتضائات زمان خود، مسیر تربیت شاگردان را ادامه دادند؛ تا اوج آن در زمان امام صادق(علیه السلام) که حوزه به رشد و بالندگی رسید. بعدازاین مرحله، این مسیر با فرازوفرودهایی ادامه می‌یابد. اما درباره نظام تعلیم و تعلم در حوزه‌های علمیه در صدر اسلام باید گفت نظام تعلیمی شیعه به روش استاد و شاگرد و همراه با مطالعه یک متن تعلیمی به روش القا، املا، سماع، مباحثه، قرائت و کتابت و بیش از هر چیز مبتنی بر شیوه تعلیمی امامان شیعه(علیه السلام) بوده است. ائمه(علیهم السلام) علاوه بر القای مطالب به طلاب، شیوه صحیح استدلال و فهم درست مطالب قرآنی و سنت نبوی را به آن‌ها می‌آموختند.

*برخی معتقدند پیشرفت حوزه‌های علمیه در گرو پایبندی به سنت‌ها و اصول و ضوابطی است که از قدیم در حوزه‌ها رواج داشته است و چالش‌های جدید حوزه‌های علمیه را نتیجه دور شدن از شیوه‌های قدیم حوزه‌ها در زمینه آموزش و پژوهش می‌دانند، نظر شما چیست؟

** بستگی دارد که از چه زاویه‌ای به این موضوع بنگریم؛ از یک منظر، حوزه علمیه می‌تواند مدرسه بی‌تحرک و راکدی باشد که همواره به گذشته می‌نگرد و از اقتضائات روز و تحول و نوآوری گریزان است. از منظری دیگر، برخی در جستجوی حوزه مدرنی هستند که کاملاً از گذشته خود غافل و بی‌خبر است و می‌خواهد سنت‌های پسندیده گذشته را به‌صورت کامل کنار بگذارد. اما حوزه علمیه مطلوب، در عین حفظ اصالت‌های گذشته، نسبت به شرایط و مقتضیات زمان و مخاطب امروزی بی‌توجه نیست، گذشته را می‌بیند و از حال و آینده هم غافل نیست و برای رسیدن به آینده‌ای مطلوب و آرمانی تلاش و برنامه‌ریزی می‌کند. حوزه مطلوب، زمان‌زده نیست، بلکه آگاه به زمان است؛ اسیر فرهنگ و رسوم نیست، بلکه در نگاه کلان، نیازهای حقیقی جامعه را می‌بیند و برای آن‌ها برنامه‌ریزی دارد، تنها یک بعدی نمی‌اندیشد، بلکه همه ابعاد و نیازهای انسان و جامعه امروز را در نظر می‌گیرد. در واقع حوزه آرمانی و مطلوب گذشته، حال و آینده را توأمان در نظر دارد.

*وضعیت کنونی حوزه‌های علمیه کشور را با توجه به رشد و شتاب علم و فناوری در جهان امروز، چگونه ارزیابی می‌کنید؟

** تا امروز حوزه‌های علمیه ما، مانند هر نهاد دیگری، فرازوفرودهای بسیاری داشته‌اند ولی به‌طور کلی تحولات حوزه‌های علمیه ما، به‌ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در جهت رشد و نمو بوده است؛ به‌ویژه اینکه بنیان‌گذار انقلاب، حضرت امام (ره) و نائب عظیم‌الشان ایشان، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای برای پیشرفت حوزه‌های علمیه، به‌عنوان وظیفه‌ای که اگر واجب عینی و تعینی نباشد، لااقل کفایی است، گام برداشته‌اند. حتی برخی از مراجع تقلید ما برای کسانی که امکان و استعداد ورود به حوزه‌های علمیه را دارند و می‌توانند این واجب و تکلیف را بر عهده بگیرند، فتوا به وجوب عینی داده‌اند. بنابراین مسئله پیشرفت حوزه‌های علمیه با این نظارت‌هایی که علما و مراجع دارند در کنار رهبری معظم به مقدار کافی مدنظر هست.

در مورد درصد پیشرفت حوزه‌ها نسبت به شتاب علمی و فرهنگی جهانی باید بگویم بحمدالله چشم‌ها باز، گوش‌ها فراگیر و اولیای امور به مقدار کافی درصدد پیشرفت کارهای علمی و فرهنگی حوزه‌های علمیه هستند. نمونه‌هایی از این پیشرفت‌ها و تلاش‌ها در مجلات علمی که در گوشه‌کنار مراکز علمی حوزوی در حال انتشار است، مانند هفته‌نامه افق حوزه به مقدار کافی انعکاس داده می‌شود. همه این‌ها آینده درخشان حوزه‌های علمیه را نوید می‌دهد و امیدواریم که این پیشرفت و نمو ادامه داشته باشد و به صاحب اصلی‌ آن، امام زمان(عج) تحویل داده شود.

*حوزه‌های علمیه با توجه به چالش‌ها و کاستی‌های موجود در جامعه امروز، چه رسالتی بر عهده دارند؟

**حوزه‌های علمیه با توجه به رسالت جهانی نظام اسلامی، مسئولیت‌های مهمی بر عهده دارند. بشر امروز که بر مبنای عقل خود بنیاد زندگی را سامان داده بود، امروز به انتهای مسیر خود رسیده است و تشنه یک منبع وحیانی اصیل است که ارائه و عرضه این منابع را تنها باید از حوزه‌های علمیه انتظار داشت. رسالت حوزه‌های علمیه، بسیار والاتر و فراتر از آموزش و پژوهش صرف است. زیرا شالوده آن بر پایه یک جهان‌بینی جامع و براساس دو منبع بزرگ «قرآن و عترت» پی‌ریزی شده است. رسالت حوزه «فرآوری انسان» است. این فرآوری شامل، تولید علم و تعلیم و تعلم آموزه‌های اسلام و برجان نشاندن آن آموزه‌ها در ذهن و ضمیر دانش‌پژوهان و نیز گستردن این تعالیم برجان نشسته، در گستره جوامع بشری است.

 کد خبر: 2697