حجت‌الاسلام‌والمسلمین قائمی‌نیا: علوم جدید باید در حوزه‌های علمیه به رسمیت شناخته شوند.

مصاحبه اختصاصی دبیرخانه شورای عالی حوزه علمیه خراسان.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین قائمی‌نیا: علوم جدید باید در حوزه‌های علمیه به رسمیت شناخته شوند

الزامات و بایدهای حوزه علمیه تراز و انقلابی و آنچه این نهاد علمی و دینی برای نقش‌آفرینی، در آینده نه فقط ایران اسلامی بلکه جهان اسلام، به آن نیاز دارد از جمله مباحثی است که حجت‌الاسلام‌والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با ما در میان گذاشته است که مشروح آن تقدیم حضورتان می‌شود:

*حوزه علمیه در رفع نیازهای جامعه از طریق نگاه به آینده و توجه به مسائل روز جامعه، چه مدل برنامه­ریزی در آموزش‌ها و پژوهش‌ را باید دنبال کند؟

این مسئله باید از دو منظر مورد تجزیه‌وتحلیل قرار بگیرد؛ نخست آنکه تعدادی از مسائلی که در این موضوع نقدهایی ایجاد می‌کنند، دیدگاه‌های روشنفکرانه‌ای هستند که در مواجهه با حوزه‌های علمیه ورود دارند. حوزه‌های علمیه متناسب با مسئولیت‌های ذاتی خود در مسائل گوناگونی ورود داشته است؛ البته این مسئله نیز حائز اهمیت است که هنوز مواجهات و تلاش نهادهای علوم دینی، معضلات و کاستی‌های روز جامعه را پوشش نداده است و این نقص را می‌توان در لایه‌های گوناگون فقهی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه مشاهده کرد.

به نظر می‌رسد، این نکته نیازمند آسیب‌شناسی عمیق و مبنایی است. هنوز حوزه‌های علمیه همگام با نظام اسلامی و نیازمندی‌های انقلاب اسلامی تعریف و تبیین نشده‌اند و این امر یک تحول اساسی در نظام آموزشی نهادهای علوم دینی را می‌طلبد.

تلاش‌ها و پژوهش‌های علمی می‌بایست در تعامل با نیازهای جهان کنونی و عصر نوین اجتماعی تشریح شوند. این نکته نیز در تحلیل شرایط کنونی نمی‌بایست مغفول بماند که در سنوات گذشته، تلاش‌ها و آثار گران‌سنگ و مهمی از سوی محققان حوزه به ساحت‌های علمی کشور عرضه شده‌اند؛ اما این دستاوردها طبعاً در سطح و اندازه‌ای نبوده است که نیازهای امروز انقلاب و نظام اسلامی را برآورده کنند.

در این سال‌ها، افراد خوش‌ذوق و بااستعدادی بوده‌اند که شخصاً و بدون حمایت‌های جانبی در زمینه‌های مختلف، پژوهش و تألیف ارائه کرده‌اند، اما این رویکرد می‌بایست جمع‌محور و گسترده تبیین شود و آثار مبتنی بر نیازهای انقلاب اسلامی را تولید نماید.

*در شرایط کنونی چه ایده‌آل‌هایی را برای حیات و بالندگی حوزه علمیه لازم می‌دانید؟

در حال حاضر، نیازمند بازنگری در نظام آموزشی حوزه‌های علمیه هستیم. به یاد دارم که شهید مطهری(ره) در یکی از یادداشت‌های خود بیان کردند: مسائلی وجود دارد که حوزه‌های علمیه می‌بایست در آینده، در باب آن‌ها ورود داشته باشد. این نظرات که عمدتاً متعلق به قبل از پیروزی انقلاب اسلامی است، دربرگیرنده تحقیقات گسترده در باب موضوعات انسان‌شناسی، فلسفه و اقتصاد فراروی بشر است که هم‌اینک و بعد از گذشت چند دهه از پیروزی انقلاب اسلامی مشاهده می‌شود که این مسائل، موضوعات مهم جامعه هستند و هنوز در تحقق آن‌ها کار شایسته و درخوری انجام نشده است. مسائل سیل‌آسای دنیای نوین و گسترده امروزی با توجه به گسترش روزافزون نیازها و فضای فراگیر رسانه‌ای، می‌طلبد که نیازهای روز، با بازنگری نظام‌های آموزشی و تحقق حوزه مطلوب محقق و اجرایی شوند.

شرایط به‌گونه‌ای مشهود است که گویی انقلاب اسلامی خود، حوزه‌های علمیه را از مختصات ایدئالیستی، به حالت واقع‌گرایانه وارد کرده است و آن نظام آموزشی و مطالعاتی‌ای که تقریباً در یک محدوده انتزاعی و محدود فعالیت داشت، امروزه به عالم واقع‌ داخل شده است. هم‌اکنون این نهادهای علمی می‌بایست نظام‌مند و در چارچوب حل‌وفصل معضلات اجتماعی گام بردارند. این محک اساسی، عرصه حقیقی مبارزه علمیِ نهادهای آموزشی و پژوهشی هستند که می‌بایست هوشمندانه مرتفع شود.

*راهکارهای پیشنهادی شما برای بهبود کیفیت برنامه‌های پژوهشی و آموزشی حوزه با توجه به نیازهای جامعه و با نگاه به آینده، چیست؟

مطالعات حوزوی هم‌اکنون می‌بایست تلفیقی از دو بخش مختلف باشند. یکی اینکه مباحث سنتی حوزه همانند فقه، اصول، کلام و فلسفه، پویاتر، فعال‌تر و با توجه به تعاریف امروزی، پیگیری شوند و دیگر اینکه علوم جدید و اقتضاهای نوین نیز می‌بایست اجرایی و عملیاتی شوند.

مطالعات علوم انسانی با متدهای نوین و تحقیقی فقهی امروزی باید در حوزه‌های علمیه نهادینه شوند. امروز شاهد تقابل علوم انسانی غربی و علوم انسانی برآمده از منابع وحیانی و الهی هستیم. این مواجهه باید به‌صورت نظام‌مند مورد توجه نهادهای علوم دینی واقع شود. اگرچه امروزه مطالعات فرهنگی نیاز اساسی جامعه است، اما این مهم هنوز نقطه مغفول نظام‌های آموزشی ایران اسلامی محسوب می‌شود.

این در حالی است که جامعه امروزی را قطعاً مطالعات فرهنگی اداره خواهد کرد و برنامه‌ریزی‌هایی که با کمک این مطالعات صورت می‌گیرد، به‌طور قطع زیربنای توسعه علمی، اقتصادی و سیاسی جامعه خواهد بود.

این مسائل باید در حوزه‌های علمیه مهم قلمداد و دوره‌های آموزشی متناسب با آن‌ها، تعریف و تبیین شوند.

*در حوزه نیروی انسانی چطور؟ حوزه چه الزاماتی را باید مدنظر داشته باشد؟

تربیت محققان کوشا در رشته‌های مختلف علوم انسانی، بیش از چیزی که هم‌اینک وجود دارد، نیاز دیگر حوزه‌های علمیه است که پرداخت به آن نیازمند برنامه‌ریزی‌ و تدوین راهکارهای عملیاتی است. مواجهه روشنفکران سکولار بعد از انقلاب اسلامی با حوزه‌های علمیه و استفاده‌هایی که آن‌ها از علوم انسانی و نیازهای جدید بشری داشته‌اند، متأسفانه نگاه‌ها و برداشت‌های منفی‌گرایانه‌ای را متوجه حوزه‌های علمیه کرده است. به نظر می‌رسد این بدبینی‌های تزریقی اندیشمندانِ سکولار بیش از اینکه مدلّل باشند، معلّل و دارای علت هستند و علت آن هم امکان استفاده از مباحث جدید و نوین در حوزه‌های علمیه است.

علوم جدید، بخصوص مباحث علوم انسانی، باید در حوزه‌های علمیه به رسمیت شناخته شوند و قطعاً به کمک این مسائل، علوم سنتی متحول و دگرگون خواهند شد. نکته دیگر، این مسئله است که درس‌های آموزشی حوزه‌های علمیه نیز باید عملی‌تر و کاربردی‌تر شده و مباحث انتزاعی صرف کنار گذاشته شوند.

لازمه این مهم، آن است که فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی حوزه‌های علمیه ناظر بر نیازها نظام اسلامی تعریف شوند.

*حوزه تراز و انقلابی از نظر نگاه به آینده و در نظر گرفتن افق آینده در برنامه‌ریزی‌ها و عملکردها خصوصاً مقوله پژوهش چه مختصاتی دارد؟

به نظر بنده، نیاز و مشکل حوزه‌های علمیه در حال حاضر ناشی از دو مسئله و موضوع مهم و اساسی است، یکی معضل معرفتی و دیگری اخلاقی؛ نیاز مبرم جامعه امروزی بحث گسترش و فراگیری اخلاق و معنویت در جامعه است. امروزه سوگمندانه شاهد استقبال نامیمون جامعه اسلامی از عرفان‌ها و معنویت‌های فاقد ارزش و دین‌گریز دنیای سکولار غرب هستیم. این نشان‌دهنده عطش جامعه به اخلاقیات و ارزش‌های الهی و توحیدی است.

ما نیازمند عالمان ربانی و اخلاق‌مند در جامعه هستیم تا این گسست‌ها و نیازمندی‌ها را مرتفع کنند. جهان سکولار غرب نمی‌تواند راهبر خوبی برای ارزش‌های انسانی باشد. جهان معاصر امروز به حقیقت با بحران معنویت روبرو است و این کاستی به‌وضوح در مناسبات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جهان غرب قابل‌رؤیت است. ما نیازمند بازگشت به اخلاق و معنویت توحیدی و الهی هستیم. باید تدابیری اندیشیده شود که مناسبات معرفتی حوزه‌های علمیه را روزبه‌روز شکوفاتر و بالنده‌تر کنند. امروزه بحث‌ها و مناسبات معرفتی، نیاز اساسی نهادهای علوم دینی هستند. نکته بایسته و مهم دیگر در باب حوزه مطلوب و واقع‌نگرانه آینده، موضوع استقلال این نهادها و عدم وابستگی سیاسی این جریانات، به جناح‌ها، طیف‌ها و گروه‌های مختلف سیاسی است.

سیاست‌زدگی و تأثیرپذیری مدیریتی از بُعد سیاسی و وابستگی فکری و عملی به جریان‌های خاص، نقطه مهم و اثرگذار بر نهادهای علمی در طول تاریخ بوده است. امروزه حوزه باید هرچه بیشتر از این آفات فاصله بگیرد. اگر حوزه‌های علمیه از منظر فکری بسته عمل کنند و افتتاحی نسبت به مباحث جدید و نوین نداشته باشند، قطعاً دچار بحران و نقص خواهند شد و این مهم، تلاش و گشایش اساسی در ساحت‌های گوناگون علمی و آموزشی را می‌طلبد که امید است ان‌شاءالله متصدیان حوزه‌های علمیه بدان توجه و اهتمام داشته باشند. در پایان لازم است به این نکته نیز اشاره داشته باشم که شخصاً به آینده حوزه‌های علمیه خوش‌بین بوده و معتقد هستم در آینده تغییرات و جهش‌های مهم و نوینی در حوزه‌های علمیه به وقوع خواهد پیوست.

کد خبر: 2760