بازخوانی جایگاه علمی و اخلاقی آیت‌الله سیدجواد خامنه‌ای در سالروز درگذشت ایشان

آیت الله سید جواد خامنه ای در شهر نجف به دنیا آمد؛ پدرش از سادات سرشناس تبریز و علمایی بود که هیچ‌گاه ظلم را برنمی‌تابیدند. اجداد او، قرن‌ها قبل، ابتدا به اراک و سپس به آذربایجان کوچیده و در مسیر ارشاد خلق، رنج‌ها برده بودند. مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای که امروز، سی و چهارمین سالگرد رحلت اوست، در خانواده‌ای متولد شد که در آن، دیانت با سیاست آمیخته بود؛ شوهر خواهر او، شیخ محمد خیابانی، در زمره شناخته‌‌شده‌ترین مبارزان عصر مشروطه قرار داشت و وکیل مردم تبریز در مجلس شورای ملی بود و میرزا اسماعیل نوبری، از مشروطه‌خواهان متدین، نامی و بسیار محبوب آذربایجان هم، از وابستگان به خاندان پدری آن مرحوم محسوب می‌شد. آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای، دوران کودکی و نوجوانی را در کوران مبارزات مشروطه‌خواهی اهالی شجاع آذربایجان گذراند و در همین زمان، مقدمات علوم دینی را نزد پدر و دیگر استادان حوزه‌های علمیه تبریز فرا گرفت.
هجرت به مشهد و نجف اشرف
وی در سال 1296 خورشیدی، در 22 سالگی، راه مشهد را پیش گرفت تا در حوزه علمیه این شهر به کسب علم بپردازد. ماحصل این هجرت، علم‌آموزی در محضر بزرگانی همچون حاج‌آقا حسین‌قمی، میرزامحمد آقازاده خراسانی، میرزا مهدی اصفهانی و حاج‌فاضل خراسانی بود. آن مرحوم در همین دوره به تکمیل مباحث فلسفی پرداخت و از درس آقابزرگ حکیم شهیدی و شیخ اسدا... یزدی در این زمینه بهره برد و مدتی بعد به تبریز بازگشت. در سال 1305 خورشیدی و در بحبوحه تلاش رضاخان برای قبضه قدرت، آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای پس از حدود 9 سال علم‌آموزی در مشهد مقدس و تبریز، به نجف‌اشرف هجرت کرد و نزد عالمان نامدار این دیار، مانند آیت‌ا... سیدابوالحسن اصفهانی، میرزای نائینی و آقاضیاء عراقی به فراگیری و تکمیل علوم دینی پرداخت و از هر سه آن‌ها، اجازه اجتهاد گرفت و سپس، دوباره راهی مشهد مقدس شد.
هم‌بحث شدن با علامه طباطبایی
مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای، پس از بازگشت به مشهد، درس و بحث را آغاز کرد و امامت‌جماعت مسجد صدیقی‌ها، واقع در بازار مشهد را برعهده گرفت و گاه در مسجد گوهرشاد نیز، به اقامه نماز می‌پرداخت. به‌تدریج، فضلای حوزه علمیه مشهد، پی به دانش وی بردند و حلقه شاگردان وی گسترش یافت. علاقه وافر آن مرحوم به مطالعه و تسلطی که به متون دینی و فلسفی داشت، منزل کوچک او را به یکی از کانون‌های بحث و مطالعات دینی مشهد تبدیل کرد. آیت‌ا... سیدمحمد خامنه‌ای، پسر بزرگ آن مرحوم، در این باره می‌گوید: «والد ما از آن عالمانی ‌‌‌‌‌‌‌‌بود که هیچ‌کس با او دشمنی نداشت، لذا با او دوستی و احترام و محبت می‌کردند و محبوبیت و احترام عام داشت. ایشان با بسیاری از معارف علمای ایران و عراق از جمله آیت‌ا... میلانی، علامه طباطبایی، حاج‌شیخ ‌هاشم قزوینی، امام خمینی(ره) و بیشتر علمای معروف آذربایجان، روابط نزدیک و دوستانه‌‌‌‌‌‌ای داشت و بسیاری از این علما به خانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ما رفت و آمد داشتند. آیت‌ا... میلانی خودش می‌گفت که ما و پدرتان هم‌مکتب بودیم و با هم درس می‌خواندیم و بازی می‌کردیم. آن دو، خیلی به هم نزدیک بودند و ایشان در اوایل اقامت در مشهد، تقریباً هفته‌‌‌‌‌‌ای یک‌بار به منزل ما می‌آمدند. علامه طباطبایی، آیت‌ا... میلانی و پدرم در شهر نجف هم، سه‌یار دبستانی بودند و این ارتباط و دوستی، همچنان میان ایشان تا سال‌ها و تا اواخر عمرشان پابرجا بود.» وی می‌افزاید: «علامه طباطبایی بعضی از سال‌ها با خانواده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ خود به مشهد مشرف می‌شدند و یکی دو ماه می‌ماندند و بیشتر اوقات، صبح‌ها برای دیدن ابوی به منزل ما می‌آمدند و ساعتی با هم می‌نشستند و باهم از هر دری صحبت می‌کردند؛ گاه بحث‌های علمی داشتند، گاهی کتاب‌هایی مثل تحریر اقلیدس در علم هندسه را جلوی خودشان می‌گذاشتند و دو فقیه می‌نشستند و درباره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ قضایای هندسی باهم بحث می‌کردند. احتمال می‌دهم پدر من سؤال می‌کرد و مرحوم علامه، که قوی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر و استادتر بود، جواب می‌داد.»
تشکیل جلسات علمی «مباحثه فقهی»
آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای اهل خودنمایی و ابراز فضل نبود و تهجد و قناعت وی در زندگی، میان مردم شهرت داشت. او کمتر به منبر می‌رفت و ترجیح می‌داد بیشتر به پرسش‌های علمی پاسخ دهد و با تشکیل مجامع علمی، به کار رونق دانش در مشهد اشتغال داشته‌باشد. به همین دلیل، علمای دانشمند آن دوران و مراجع تقلید بزرگ دوره‌های بعد، مانند آیت‌ا... العظمی خویی، با آن مرحوم مراوده داشتند و در دهه 1320، ارتباطات منسجم علمی میان آن‌ها برقرار بود. در همین دوره، آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای دست به تشکیل جلسه‌ای موسوم به «مباحثه فقهی» زد که به صورت روزانه در منزل ایشان تشکیل می‌شد و بزرگانی همچون میرزا حبیب‌ا... ملکی تبریزی، آقا میرزا باقر تبریزی، حاج‌شیخ غلامحسین عبدخدایی، آسید علی رضوی و همچنین، گاه آیات حاج‌میرزا جواد آقای تهرانی و حاج‌شیخ حسنعلی مروارید در آن حضور پیدا می‌کردند و به مباحثه در ابواب مختلف فقه می‌پرداختند.
آن مرحوم در اواخر عمر نیز، از زندگی طلبگی و توام با قناعت خود دست نکشید و در حالی که فرزند بزرگوارش، حضرت آیت‌ا... سیدعلی خامنه‌ای، رئیس‌جمهور وقت ایران بود، تلاش ارادتمندان را برای تغییر و بهبود شرایط زندگی خود، نپذیرفت و با همان زهد و قناعت به دیدار معبود شتافت. آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای روز 15 تیرماه سال 1365، در 91 سالگی دارفانی را وداع گفت و پس از تشییع با شکوه پیکرش توسط قشرهای مختلف مردم مشهد و اقامه نماز بر آن توسط مرحوم آیت‌ا... ابوالحسن شیرازی، امام جمعه وقت مشهد، در حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد.