مشهد و خراسان در طول قرن‌ها بستری برای رشد و تولید علم حوزوی بوده است

روند کلی بحث پژوهش در حوزه علمیه خراسان را چگونه ارزیابی می کنید؟

بسم الله الرحمن الرحیم.

ضمن تبریک هفته پژوهش و آرزوی توفیق برای همه نخبگان و فرهیختگان حوزوی در راستای تولید علم ناب اسلام و نظریه‌پردازی در راستای نیازهای نظام اسلامی و حوزه‌های علمیه و کشور و تشکر از اقدامات ارزشمندی که حوزه علمیه خراسان در راستای پژوهش انجام می دهد، ما یک عقب ماندگی در عرصه اقدامات پشتیبانی از اقدامات پژوهشی در حوزه علمیه داشته‌ایم.

درک اهمیت پژوهش و پرداختن روشمند و همه‌جانبه و پشتیبانی از عرصه‌های گوناگون جریان پژوهش زمان طولانی نیست که در حوزه علمیه خراسان آغاز شده است. گرچه استادان بزرگ و مولفان و محققان همواره فرایندهای علمی و پژوهشی را در اقدامات آموزشی و تالیفات خودشان داشته‌اند و مشهد و خراسان در طول قرن‌ها بستری برای رشد و تولید علم حوزوی بوده است، اما در دوره جدید به نظر میرسد که بین پنج تا ده سال است که اقدامات خوبی درباره پشتیبانی از عرصه‌های پژوهشی شروع شده است. لازمه این نگاه یک سند زیرساخت و پایه بوده که الحمدلله به همت شورای عالی حوزه و تلاشی که کمیسیون پژوهش حوزه علمیه خراسان انجام داده ما امروز دارای یک سند جامع پژوهشی هستیم که البته باید برای پیاده سازی این سند هوشمندانه و جدی آن اقدام شود.

نکته دیگری که در این زمینه لازم است بیان شود آن است که اساسا فرهنگ پژوهشی به عنوان یک فرهنگ مقوم برای جریان آموزش و تربیت عالمان دینی شناخته شود و همه ارکان حوزه در سطوح مختلف به آن اقدام کنند. از مهمترین این عرصه ها عرصه آموزش است.

در سنت دیرینه حوزه‌ها استادان نقش بسیار مهمی را در سه جریان داشته‌اند؛ یکی جریان علم‌آموزی و انتقال دانش. دوم جریان تولید علم و پژوهش‌ها و تحقیقات عالمانه در موضوع درسی و مسائل وابسته به آن و ارائه آموزش پژوهش. محور و سوم تربیت اخلاقی شاگردان و مخاطبان که یک سرمایه برجسته حوزه در طول قرن‌ها و در واقع یک میراث حوزوی به شمار می‌آید و این را ما باید سعی کنیم که با شکل و قالب‌های جریان علم و آموزش در دوره‌های جدید از دست ندهیم و به عنوان یک سنت بر آن پافشاری کنیم. بنابراین باید به درستی ابعاد عرصه پژوهش آموزش پژوهش محور بازشناسی شده و توسط استادان تا هر اندازه‌ای که امکان دارد به آن فکر شود.

یکی از آسیب‌های بسیار نگران‌کننده در ساختارهای نظامات آموزشی آن است که آموزش خود را متعهد به انتقال دانش و زیربخش‌های مرتبط با آن بداند و طبعا ساختار دیگر که پژوهش هست یا ساختار دیگر که تربیت هست و یا ساختارهای دیگر که تبلیغ و مانند آن هستند هر کدام موازی و رقیب شناخته شوند و عملا بر اساس تجربه محیط‌های حوزوی و دانشگاهی این عرصه آموزش هست که تمام فرصت و امکان ارتباط با طلبه را به خود اختصاص می‌دهد و در نتیجه پس از سالیانی ما مواجه خواهیم شد با طلابی که بخشی از آن سرمایه‌گذاری کلان آموزشی را توانسته‌اند پاسخ دهند و بهره‌برداری کنند و متاسفانه از عرصه‌های پژوهش و تحقیق یا تربیت و اخلاق یا همچنین تبلیغ و مردم‌داری باز بمانند و این یک نوع خروجی معیوب و ناقص و ناتوان را در دست ما باقی می‌گذارد.

بنابراین اگر ما به همان سنت عالمان پیشین خودمان که معلم خود را متکفل سه مسئله میدانست؛ یک انتقال دانش، دو تربیت اخلاقی شاگردان به‌سان فرزندان خودش و سوم پاسخگویی و در واقع راهنمایی‌های پژوهشی و تحقیقی برای شاگردان و ارائه درس به گونه‌ای که شاگردپرور باشد و محقق آفرین. در این صورت ما عالمان همه جانبه و توانمندی را به جامعه تحویل خواهیم کرد.

خلاصه سخن این که ضمن تقدیر و ارج نهادن به تمام اقدامات ارزشمندی که در حوزه علمیه خراسان چه در بخش دبیرخانه شورای عالی و کمیسیون‌ها و چه در بخش اجرا و مدیران، تاکید بنده بر این هست که باید با ملاحظه ظرفیت‌های تخصصی، حوزه آموزش را به نحو مدبرانه‌ای متکفل همه این ملاحظات پژوهشی و اخلاقی و تربیتی و انتقال دانش بدانیم در این صورت توفیقات‌مان دو چندان خواهد شد.

با توجه به اینکه شما رئیس کمیسیون پژوهش هستید لطفا توضیح مختصری درباره فعالیت‌های کمسیون پژوهش در سال 99 بفرمایید.

سرمایه گذاری جلسات کمیسیون پژوهش در سال 1399 علی‌رغم محدودیت‌های کرونایی بیشتر بر تدوین چند نظام برنامه کلان و قانون و مقررات عرصه پشتیبانی از پژوهشگران، مراکز و مؤسسات پژوهشی و همچنین نظام مقررات انتشارات حوزه علمیه خراسان متمرکز بود.

معلوم است که جدای از آهنگ پژوهشی که به مثابه یک روح در تمام اجزای حوزه علمیه باید حضور پیدا کند ما چاره‌ای نداریم که باید پژوهشگران حرفه‌ای و متخصص را در رشته‌های گوناگون و مورد نیاز تربیت کنیم تا آنها بتوانند به صورت تخصصی نیازهای پژوهشی حوزه ها که ناظر به نیازهای پژوهشی نظام اسلامی و تدوین نظام‌‌واره‌های اندیشه اسلامی در مقوله‌های مورد نیاز زندگی مثل اقتصاد مثل مدیریت مثل نظام ارتباطات مثل پشتیبانی خانواده و مثل آن هست را فراهم کنند.

این مسئله امروز در مراکز تخصصی  جلوه‌گر است؛ یعنی ما باید مراکز تخصصی داشته باشیم که هر کدام به‌حسب ظرفیت و نیروهای در اختیارشان علم مورد نیاز یکی از عرصه‌های تخصصی مورد نیاز جامعه را تولید کنند و طبیعی است که چنین مراکز تخصصی باید از سوی حوزه علمیه پشتیبانی شوند. این پشتیبانی هم شامل خدمات مادی هست و خدمات معنوی. خدمات مادی و معنوی شامل پشتیبانی‌های تجهیزاتی، لجستیکی، اعتبارات مالی و خصوصا ارائه  پروژه‌های پژوهشی یا معرفی آنها به مراکز کشور برای دریافت یک‌سری خدمات علمی و مادی و یا ارتباط و ساماندهی آنها، هماهنگ سازی بین آنها، مراقبت از کارهای موازی و تکراری، پیوند دادن آنها در یک جریان شتابناک به سوی تولید علوم انسانی اسلامی و زمینه سازی برای تشکیل و تحقق تمدن اسلامی که در بیانیه گام دوم مقام معظم رهبری مورد تاکیید واقع شده است.

در سال جاری عمدتا مباحث تخصصی کمیسیون پژوهش متمرکز بر نحوه تعامل، شناسایی، به‌رسمیت‌شناختن و پشتیبانی حوزه علمیه از مراکز تخصصی پژوهشی بود. همچنین ساماندهی به وضعیت انتشارات در حوزه علمیه خراسان که ما بتوانیم پس از مدتی این نوعی کم‌کاری و عقب‌ماندگی را با شتاب جبران کنیم. آثار عالمانه، محققانه، کاربردی، مورد نیاز ناظر به مسئله‌های پژوهشی و دارای مدل و الگو و برخاسته از متن مباحث اندیشه‌ای فقهی، حدیثی، کلامی، تفسیری و مانند آن. نظام‌نامه قانونی آن نیز در این جلسات مورد بررسی و تدوین قرار گرفته است. در بخش حمایت از موسسات و مراکز پژوهشی مصوبات کمیسیون هم به تصویب شورای عالی رسیده است و الان کاملا زمینه فراهم است برای اینکه حوزه علمیه مبتنی بر همین نظام مقررات و قوانین اقدامات خودش را انجام دهد.

ضمن تشکر از پاسخ‌های خوب و دقیق، در پایان اگر نکته ای دارید بفرمایید.

نکته پایانی بنده درود و سلام هست بر شهیدان علم و استقلال علمی کشور و در واقع تولید علوم تخصصی و مجاهدان عرصه دانش، درود می‌فرستیم بر شهید محسن فخری‌زاده دانشمند هسته‌ای ایران اسلامی که تلاش علمی هدفمند و مجاهدانه او خشم نظام استکباری و صهیونیسم جهانی را برانگیخت و جانش را در راه  این آرمان مقدس داد. همچنین درود میفرستیم بر شهید آیت الله دکتر مفتح که در آستانه سالگرد شهادت ایشان هستیم؛ کسی که نظریه‌پرداز مسئله وحدت حوزه و دانشگاه بود و خون پاک و مقدسش را در راه بالندگی این نظریه پرداخت و مبغوض جریان انحرافی فرقان واقع شد.

امیدواریم عالمان و دانشوران و دانش پژوهان حوزه علمیه هم هین مسیر مقدس شهیدان علم و مجاهدان پژوهش را همچنان بر دوش بکشند.