فعالیت‌های دفتر تبلیغات اسلامی باید آینده‌پژوهانه باشد

به گزارش خبرنگار دبیرخانه شورای عالی، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا، استاد دانشگاه تهران در نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی و فناوری دفتر تبلیغات اسلامی گفت:

دفتر تبلیغات حوزه علمیه و حوزه‌های علمیه و جایگاهی که دفتر تبلیغات به لحاظ‌های مختلف دارد، بخش‌های هویت‌بخش برای پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی محسوب می‌شوند و یک ویژگی خاص را به پژوهشگاه و مأموریت‌های پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی می‌دهد. پژوهشگاه از یک سو در ذیل دفتر تبلیغات قرار دارد که از این طریق متصل به حوزه می‌شود و از طریق دیگر نیز جایگاهی در نظام دانشگاهی داشته و از آموزش عالی مجوز دارد، لذا هویت حوزوی و دانشگاهی دارد و در بین پژوهشگاه‌ها و مراکز پژوهشی نیز چند پژوهشکده این امتیاز را دارند و این ویژگی هویت پژوهشگاه را تعین می‌بخشد، اما این پژوهشگاه خصوصیات دیگری هم دارد.

از طریقی دفتر تبلیغات اسلامی، ذیل دفتر مقام معظم رهبری قرار دارد؛ یعنی ریاست دفتر تبلیغات اسلامی و اعضای هیئت امنا را رهبر انقلاب تعیین می‌کنند و این یک ویژگی منحصر به‌فرد برای این پژوهشگاه است. البته پژوهشگاه حوزه و دانشگاه را هم داریم که ارتباط حوزوی و دانشگاهی را دارد و یا پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه را داریم که کارهای مطالعاتی را انجام می‌دهد. این هویت که مسئول آنجا به عنوان نهادی که از سوی امام خمینی(ره) تأسیس شده و با انتخاب مقام معظم رهبری تعیّن پیدا می‌کند، ویژگی بارزی است.
تفاوت مأموریت‌های دفتر تبلیغات
این ویژگی را سازمان تبلیغات نیز ندارد، اما چرا روی این مسئله تأکید می‌کنم؟ دلیلش این است که با نگاه به هویت دفتر تبلیغات اسلامی، توقعات مربوط به سطح و افق پژوهش‌هایی که در دفتر شکل می‌گیرد را تبیین و این هدف را دنبال می‌کنیم؛ به عبارت دیگر، این مجموعه یک مسئولیت خاصی را به پژوهش‌های دفتر تبلیغات می‌دهد که با دیگر مراکز پژوهشی که در حوزه هستند، اعم از اینکه رسمیت اینجا را داشته باشند و هویت آموزش عالی و حوزوی داشته باشند و یا مراکز پژوهشی متکثری داشته باشند، متفاوت است.
وقتی دفتر تبلیغات و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی زیرمجموعه دو نهاد علمی اصلی کشور یعنی حوزه و دانشگاه قرار می‌گیرد و از هردو سو رسمیت می‌یابد، به معنای این است که کانال رسمی ارتباط‌های معرفتی و علمی حوزه و دانشگاه است. یکی از مسیرهای رسمیت‌یافته‌ای است که گفت‌وگوی این دو نهاد را برای حل مسائل و مشکلات و برای ایجاد هم‌افزایی‌ها و تامین نیاز این دو نهاد مهم کشور دارد. یعنی باید پژوهش‌ها و فعالیت‌های آن در این سطح باشد، اما وقتی که در ذیل دفتر رهبری قرار می‌گیرد و ارتباط مستقیم با رهبری پیدا می‌کند، سطح فعالیت‌های پژوهشی در عالی‌ترین سطح راهبردی باید قرار گیرد. یعنی خیلی از فعالیت‌ها و مسائلی که در سطح نظام‌های آموزشی حوزوی و دانشگاهی باید حل بشود را مورد توجه قرار دهد.
پژوهشگاه علوم و فرهنگ باید خلأها را پر کند
اما یک بخش و سطح که مهم‌تر است، فعالیت‌ها و پژوهش‌های راهبردی و استراتژیکی است که در سطح مسئولیت رهبری نظام قرار دارد و از تلاش کردن برای اجرایی کردن این پژوهش‌ها و اقدام کردن نسبت به موضوعاتی که عهده‌دار پژوهش می‌شوند باید دریغ نشود. همچنین باید به صورت فعال این کار صورت گیرد و به نوعی این اقدام نمونه‌ای برای برخی از حوزه‌های معرفتی باشد که نظام اسلامی در سطح حوزه و دانشگاه به اینها نیاز دارد. یک خلا عظیمی وجود دارد که باید شناسایی شود و برای فعال کردن آن نیز اقدام‌هایی صورت گیرد. همچنین عرصه وسیع و متنوعی از مسائل پژوهشی را در این چارچوب بر روی اهداف و ماموریت‌های پژوهشگاه باز می‌کند.
البته این کار لوازمی هم برای خودش دارد و قرار گرفتن در سطح پژوهشگاه راهبردی و اقدام برای فعال شدن این امور، یک چالاکی متناسب با خود را طلب می‌کند. چون در مقاطع مختلف، مسائل تأثیرگذار و تعیین‌کننده مهمی به وجود می‌آید. همچنین در سطح مسائل حوزوی و دانشگاهی و قلمرو فرهنگ عمومی که بعضاً بحران‌زاست، نیز باید توجه لازم صورت گیرد که این بحران‌ها مدیریت بحران مربوط به خود را طلب می‌کنند؛ لذا در سطح راهبردی و مدیریت بحران آمادگی مربوط به خود را دارد و دفتر تبلیغات و پژوهشگاه علوم و فرهنگ باید بتوانند از ظرفیت‌ها و استعدادهای مناسبی که در هر زمینه‌ای وجود دارد، بهره‌برداری کنند و یا به تعبیری باید شهدگیری کنند؛ یعنی باید مثل زنبور عسل که شهد مربوط به هر گل را می‌گیرد و شفای مورد نیاز را تامین می‌کند، باید این چالاکی را داشته باشد، تا حوزه ارتباط وسیعی را برای انجام فعالیت‌های خود داشته باشد.
فعالیت‌های آینده‌پژوهانه
نتیجه این می‌شود که اگر شناسایی نیازها و یا پژوهش‌های مربوط به این حوزه صورت گیرد، بخش قابل توجهی از پژوهش‌های دفتر باید آینده‌پژوهانه و آینده‌نگرانه باشد و به شناسایی نیازهای موجود بپردازد که در محدوده مسئولیت‌های این مجموعه قرار می‌گیرد. یعنی دفتر باید از یک سو سر برافرازد و فضای حوزه و دانشگاه و توانمندی‌ها را رصد کند و از یک سو نیازهای پژوهشی موجود را در قلمرو و سطح راهبردی شناسایی کند و این خود یک حوزه پژوهشی اختصاصی و بنیادی است.
دفتر تبلیغات باید ظرفیت‌های موجود درون نظام را بررسی کند که بعد از شناسایی این نیازها در جهت فعال کردن مراکز موجود برای پاسخگویی به این نیازها اقدام کند. همچنین در مواردی که ظرفیت‌های کافی وجود ندارد باید عهده‌دار تأمین این خلأها باشد. این مسئله در قلمرو پژوهش و آموزش است و در حوزه پژوهش از آغاز انقلاب موارد مکرری را می‌شود، نشان داد که نیاز علمی و پژوهشی بر زمین‌مانده را به دوش کشیده و آن نیاز را پاسخ گفته است.
نکته دیگر اینکه، پژوهشگاه باید شرایط پژوهشی موجود در حوزه‌های علمیه و نظام علمی را بررسی کند. آفتی که در سطح نظام علمی وجود دارد، مشکل مربوط به رابطه پژوهش با آموزش است و این مشکل در حوزه سیاست‌های راهبردی نظام وجود دارد و حل این مشکل نیز یک قلمرو سیاست‌گذارانه فراتر از آموزش عالی و یا یک بخش را طلب می‌کند و جایگاهی را در حد حوزه مسئولیت‌های رهبری نظام طلب می‌کند.