حجت‌الاسلام‌والمسلمین خسروپناه: باید به روش‌شناسی «جریان‌شناسی» بپردازیم

به گزارش خبرنگار دبیرخانه شورای عالی، مراسم رونمایی از کتاب «روش‌شناسی جریان‌شناسی» و نشست علمی جریان‌شناسی در علم و فرهنگ، با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی، عادل پیغامی، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع)، سیدمحمدتقی موحد ابطحی، عضو هیئت علمی گروه روش‌شناسی علوم انسانی شورای بررسی متون پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، مجتبی رستمی‌کیا، مدرس دانشگاه و دکترای مبانی نظری اسلام و علی ابراهیم‌پور، نویسنده کتاب در معاونت علوم انسانی و هنر سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد.
 
حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه در این نشست گفت: باید هم تبریک گفت به  ابراهیم پور که با تتبع جامع همه دیدگاه‌های جریان‌شناسی را مطالعه کردند و بعد به صورت یک نظام واری مباحث جریان‌شناسی را اشاره کردند و تاکید بر یک مسئله‌ی مغفولی که اکثر کسانی که بحث جریان‌شناسی پرداختند از این مسئله غفلت کردند و آن بحث روش‌شناسی جریان‌شناسی است که بسیار عالمانه و دقیق آقای ابراهیم پور این اثر را نوشتند و تا آنجا که من اطلاع دارم چندین مقاله علمی پژوهشی هم در این راستا تدوین کردند. بعضی ظاهرا چاپ شده و بعضی در شرف چاپ است. جا دارد که محققین ما این کتاب را بخوانند و در تحقیقات و رساله‌ها و پایان نامه‌ها از آن استفاده کنند.

وی افزود: اصل جریان‌شناسی هم چندان مورد توجه در کشور ما قرار نمی‌گیرد. من از سال‌های پیش پیشنهاد داده بودم که جا دارد در کشور یک پژوهشگاهی به نام جریان‌شناسی راه بیفتد. وقتی من خودم شروع کردم به مطالعات جریان‌شناسی که شاید از 25 سال پیش این مطالعاتم شروع شد حاصلش هم انتشار دو کتاب است، قبل از این دو کتاب هم یک کتاب به نام جریان‌شناسی فکری فرهنگی منتشر شد. بعد دیدیم خیلی بحث‌ها گسترده است، دو کتاب شد. الان می‌بینم یک پژوهشگاهی نیاز است. خیلی کار جریان‌شناسی هم نظراً و هم مصداقاً گسترده است. اینکه جریان‌شناسی الان یک دیسیپلین است یا نه، معلوم است یک دیسیپلین نیست الان. اما خوب است بررسی بکنیم ببینیم یک پارادایم می‌تواند باشد جریان‌شناسی؟ یا یک استراتژی است؟ یا یک روش است؟ یا یک نظریه است؟ یا یک دانش است؟ پنج احتمال می‌شود داد. من خودم بیشتر تمایل به این دارم که جریان‌شناسی را یک استراتژی تحقیق بدانم نه یک پارادایم. چون پارادایم‌ها طبق آنچه در فلسفه آمده است و مخصوصاً در فلسفه‌ی علوم انسانی، به سه دسته پارادایم تبیینی، تفهمی و انتقادی تقسیم شدند. ذیل هر یک از این پارادایم‌های کلان، پارادایم‌های خرد وجود دارد. بعضی پارادایم ترکیبی دارند مثل آقای وبر و گیدنز که پارادایمشان ترکیبی است. امروزه الان استراتژی تحقیقی ذکر می‌کنند استراتژی استقرایی، استراتژی قیاسی است، استراتژی استقرایی ـ قیاسی است، استراتژی استفهامی است. بنظرم می‌تواند جریان‌شناسی به مثابه استراتژی تحقیق وارد بشود.

خسروپناه عنوان کرد: در هر صورت چه جریان‌شناسی را به مثابه پارادایم یا استراتژی بدانیم که نظر حقیر است چه بسا یک نظریه بدانیم یا حتی تبدیل به یک دانش بشود، حتما باید به روش‌شناسی جریان‌شناسی بپردازیم. خب حقیر روش تاریخی-منطقی را پیشنهاد دادم. آقای ابراهیم پور هم خیلی خوب این بحث را توضیح دادند. بنابراین یک قدم محقق محترم جلوتر آمده است. یعنی به هر حال بحث اینکه جریان‌شناسی به مثابه چه چیزی است یک بحث است. کما اینکه به روش‌شناسی جریان‌شناسی پرداخته بشود یک بحث دیگری است. خیلی خوب به این بحث پرداخته. هم پیشینه مباحث را آورده و هم تعریف خودش را از جریان و جریان‌شناسی بعد از اینکه دیدگاه‌های مختلف را بیان کرده، در این کتاب آورده، آسیب شناسی و در نهایت روش جریان‌شناسی است.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: عنوان «جریان‌شناسی» عنوان دقیقی است. من که هنوز معادل دقیق انگلیسی برایش پیدا نکردم. «جریان‌شناسی» تشکیل شده از واژه «شناسی» که معمولا لوژی در انگلیسی بکار می‌رود و «جریان». روی بار معناییش دقت بکنیم. من «جریان» را «جمعیت مدیریت شده تاثیرگذار بر جامعه» معنا کردم. سه تا مولفه دارد. حالا البته یک وقت تاثیر بر نخبگان فکری می‌شود جریان فکری. یک وقت تاثیرگذاری بر فرهنگ عمومی است، فرهنگی می‌شود و اقتصادی است و انواع جریانها.  ابراهیم پور هشت مقوم در این کتاب برای جریان آورده است. یک بحث خیلی جدی است. به هر حال مقومات یک جریان چیست؟ «شناسی» هم که اصطلاحی است که در کشور ما رواج پیدا کرده است، معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی، خداشناسی، جهان‌شناسی. این «شناسی» به معنای مطلق شناخت نیست. بنظرم منظور از شناسی، شناخت نظام مند است. وقتی گفته می‌شود جریان‌شناسی یعنی جمعیت مدیریت شده تاثیرگذار بر جامعه را نظام مند بشناسیم. هم گذشته و هم حال.

وی گفت: البته چون ابراهیم پور روش‌شناسی جریان‌شناسی را به مثابه نظریه روشی میان‌رشته‌ای ذکر کرده قاعدتاً ما باید یک کار مستقلی درباره‌ی دانش‌های میان‌رشته‌ای باید داشته باشیم که با این نگاه دانش میان‌رشته‌ای چه دانشی است. مخصوصاً ما در دانشگاه آزاد خیلی دنبال این هستیم و دغدغه داریم که دانشکده‌های موضوعی شکل بگیرد. یعنی دانشکده‌ها از دانش محوری به موضوع محوری تغییر کنند. نگوییم دانشکده روان‌شناسی یا روان‌شناسی علوم تربیتی، دانشکده اقتصاد، دانشکده حقوق، دانشکده علوم سیاسی. بگوییم دانشکده فضای مجازی، بگوییم دانشکده پدافند غیرعامل، دانشکده حکمرانی بنگاهی، دانشکده حکمرانی فراملی، بگوییم دانشکده حکمرانی عمومی، دانشکده حکمرانی سلامت.

معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی یادآور شد: اگر دانشکده‌ها موضوع محور بشوند آن وقت در هر دانشکده‌ای گروه‌های روان شناسی و جامعه شناسی و اقتصاد ناظر به آن موضوع در آن دانشکده شکل می‌گیرد و در این صورت برای هر یک از این پدیده‌ها که فکت‌های خارجی هستند مثل آسیب‌های اجتماعی واقعیت‌های خارجی هستند. اگر همین آسیب‌های اجتماعی هر کدام از اینها دانشکده بشوند مثلا آسیب شناسی خانواده یک دانشکده بشود. طراحی دانشکده خانواده را اینجا داشتیم. آن وقت در این بحث جریان‌شناسی خیلی کاربرد دارد. یعنی جریان‌شناسی مقوله خانواده، جریان‌شناسی مقوله فضای مجازی. حتی شما می‌بینید در جریان انقلاب اسلامی نیروهای انقلاب در فضای مجازی به سه جریان و سه دسته تقسیم شدند که با هم اختلافشان فراوان و جدی است. برای هر یک از این موضوعات یک کار جریان‌شناسانه می‌شود کرد و بعد براساس نگاه جریان‌شناسانه رشته‌ها را تعریف کرد. طبیعتا این رشته‌ها و گروه‌ها و دانشجویانی که تحصیل می‌کنند به یک دانشی می‌رسند که می‌توانند مسائل زمان خودشان را پاسخ بدهند. یعنی دانش همراه با مهارت است. به تعبیر امیرالمومنین در خطبه متقین فرمود وَقَفُوا اَسْماعَهُمْ عَلَی الْعِلمِ النّافِعِ لَهُمْ. اما اینکه دانشجوی ما روان‌شناسی بخواند، اقتصاد بخواند، معمولا این رشته‌ها پاسخگوی عینیت واقعیت جامعه نیست. بنابراین اگر دانشگاه‌ها موضوع محور بشود و ساختار دانشکده براساس جریان‌شناسی نسبت به آن موضوع صورت می‌گیرد، خیلی می‌تواند دانشکده‌های کارآمدی تشکیل بشود. طبیعتا برای جریان‌شناسی نیاز به روش‌شناسی جریان‌شناسی است.

کتاب «روش‌شناسی جریان‌شناسی به‌مثابه نظریه-روشی میان‌رشته‌ای» به قلم علی ابراهیم پور و با مقدمه حجت‌الاسلام دکتر عبدالحسین خسروپناه و دکتر محمدصادق کوشکی، به‌عنوان اثر برگزیده جامعه نخبگانی حوزه علمیه قم، در 456صفحه رقعی با تیراژ 500نسخه و با قیمت 95هزارتومان به‌ همت انتشارات کتاب طه راهی بازار نشر شده است.