پنل ششم: بررسی ابعاد حکمرانی وقف و موانع اجرایی آن

به گزارش خبرنگار دبیرخانه شورای عالی، میز تخصصی «حوزه علمیه و آینده» با حضور آقای دکتر محمدرضایی مدیر نظارت بر موقوفات آستان قدس رضوی، آقای دکتر مرتضوی مدیر گروه اقتصاد دانشگاه علوم اسلامی رضوی، آقای دکتر قرونه استاد دانشگاه و پژوهشگر مدیریت راهبردی و آینده‌پژوهی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین الهی‌پور مسئول دفتر موقوفات مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان و دکتر ارشدی عضو هیئت‌علمی گروه پژوهشی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی، با موضوع «بررسی ابعاد حکمرانی وقف و موانع اجرایی آن» برگزار شد.

دکتر حسن قرونه

در ابتدای این جلسه آقای دکتر قرونه، آینده‌پژوه و استاد دانشگاه به بیان خلاصه جلسه قبل پرداخت و با مروری بر مباحث گذشته و بیان تفاوت حکمرانی با مدیریت و اداره کردن، به مزیت‌های حکمرانی اشاره کرد و گفت: اتوریته، منفعت عمومی، ارتباط، حفظ منافع و حل مشکلات اجتماعی در سایه حکمرانی حاصل می‌شود.

دکتر قرونه در ادامه توضیح داد: وضع موجود که در آن، حوزه به‌طور کامل بر موقوفات تسلط ندارد را باید بررسی کنیم و مزایا و معایب آن را بدانیم. اینکه حوزه به‌طور مستقیم با مسائل اجرایی و تصدی‌گری ارتباط ندارد، از مزایای این کار است و اینکه حوزه انتفاعی از اوقاف خود ندارد و موقوفات در جای دیگری اداره می‌شود نیز از معایب آن است.

این پژوهشگر آینده‌پژوهی و مدیریت گفت: این‌که در وضعیت فعلی چه مداخله‌ای داشته باشیم، در طی این جلسات به اینجا رسیدیم که چند پیشنهاد وجود دارد، این مدل‌ها باید مورد بررسی شود:

1. ادامه همین وضع موجود؛

2. مدل کارگزاری که جناب آقای دکتر رضایی مطرح فرمودند؛

3. مدل شورایی که متشکل از حوزه و اوقاف باشد که حاج‌آقای الهی پور فرمودند؛

4. مدیریت مستقل موقوفات که به‌صورت یک ساختار در حوزه علمیه باشد؛

5. مدل حکمرانی که در مورد آن گفتگو کردیم.
این استاد دانشگاه گفت: در گفتگویی که با آقای دکتر پیغامی داشتیم، ایشان هم به مدلی اشاره کردند که سامانه‌ها نقش مهمی در آن دارند که به نظر من این مدل هم جای بحث دارد.

دکتر وحید ارشدی

در ادامه دکتر وحید ارشدی عضو هیئت‌علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی به مقوله وقف پرداخت و گفت: وقف بازاری دارد و در آن عرضه و تقاضا وجود دارد. در این بازار شفافیت بسیار مهم است.

این پژوهشگر اقتصاد در ادامه گفت: باید ببینیم درگذشته بعد از وقف، آیا مداخله‌ای هم صورت می‌گرفته است تا وقف به موقوف علیهم برسد یا خیر؟ در حقیقت در این بازار به‌ مرور زمان تعادل صورت می‌گرفت.
وی گفت: باید موقوفات را ارزیابی کرد که آیا عرضه صورت می‌گیرد؟ آیا تقاضا می‌شود؟ اگر تقاضا وجود دارد موقوف علیه می‌تواند به تقاضای خود برسد؟ تا چه حد به آن می‌رسد؟ و یا اساساً وقف بر اساس تقاضا بوده است؟ و یا اینکه عرضه با تقاضا در بازار وقف تنظیم هست یا نیست و یا نتوانسته‌ایم این رابطه را تنظیم کنیم؟
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: هر جا این خلأ وجود دارد و رابطه تنظیم نیست، باید مداخله کرد. باید بررسی کرد که ذی‌نفعان چه کسانی هستند و روابطشان چگونه است؟
دکتر ارشدی اظهار داشت: در وضع موجود باید به مجموعه موقوفه‌ها توجه کرد، باید دید کدام‌یک از موقوفه‌ها در حال حاضر و در وضع موجود موفق است و در شرایط خوبی به سرمی برد. در این حالت می‌تواند مداخله کرد و با کمک این موقوفه به بقیه موقوفات کمک کرد.
ایشان ادامه داد: در حکمرانی باید به مسئله حوزه علمیه درزمینه موقوفات دقت کرد و مسئله را دقیق کرد. از این منظر می‌توان در حکمرانی به دسته‌بندی رسید و دقیقاً به حل آن پرداخت.
دکتر ارشدی گفت: یکی از مسائل حکمرانی، شفافیت داده است. اطلاعات در سیستم تصمیم‌گیری بسیار مهم است و مانع از تصمیم غلط می‌شود.

وی با تأکید برداشتن اطلاعات شفاف گفت: اطلس موقوفات باید حتی به احساس رضایت متولی و موقوف علیهم هم بپردازد.

این پژوهشگر حوزه اقتصاد گفت: بازاری که بخواهد درست عمل کند باید منافع بازیگران را به هم گره بزند در غیر این صورت دچار ناپایداری می‌شود و بازار ناسالمی به وجود می‌آورد، ارتباط منافع بازی گران باعث می‌شود که اگر در موردی منفعتی از بین برود بقیه به دنبال رفع آن باشند و دوباره آن را فعال کنند چراکه منافع خودشان به آن وابسته است. برعکس آن‌هم هست برای از بین بردن بازار باید کاری کرد که منافع بازی گران مختل شود تا تعادل از بین برود.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین الهی‌پور

در این جلسه حجت‌الاسلام‌والمسلمین الهی‌پور گفت: نیت واقف در بازار وقف علاوه بر تقاضای جامعه تقاضای خود فرد هم هست که برای کسب رضای الهی این کار را می‌کند.

مدیر دفتر موقوفات حوزه علمیه گفت: حوزه دیر به دنبال احیای موقوفات خود رفته است و این نقطه‌ضعفی در این سال‌ها است و لذا باید منافع سازمان‌ها و افراد را در این زمینه گره زد.

ایشان با اشاره به آمار موقوفات جدید حوزه بر اهمیت داشتن مدل مناسب برای موقوفات اشاره و گفتند مردم وقف می‌کنند و بیش از 20 هزار موقوفه داریم و ما نیز رویکرد تصدی‌گری نداریم؛ و از سویی بهره‌وری این موقوفات بسیار مهم است.

دکتر محمد رضایی

دکتر رضایی نیز بیان موانع و مشکلات وقف تأکید کرد و گفت: باید با سرعت بیشتری از مباحث نظری عبور کنیم و طرح کارشناسی شده ارائه شود.

مدیر نظارت بر موقوفات آستان قدس رضوی در ادامه نیز با اشاره به ظرفیت موقوفات موجود، گفت: مسئله بهره‌وری موقوفات استفاده از سامانه‌های نرم‌افزاری از ضروریات اداره موقوفات موجود است و بدون آن امکان اداره موقوفات نیست.

وی در ادامه با اشاره به سیاست‌های ابلاغی سازمان اوقات و امور خیریه کشور، گفت: باید طرح کلی طوری دیده شود که هم‌زمان موضوعات پیش برود و از ظرفیت این سیاست‌ها نیز استفاده کرد.

دکتر مرتضی مرتضوی
دکتر مرتضوی نیز با اشاره به موقوفات مدارس و معطل بودن بعضی موقوفات به ظرفیت موقوفات موجود اشاره کرد که می‌تواند به حوزه علمیه کمک کندو نباید از آن غافل شد.

حجت‌الاسلام‌ مهدی کرامتی

حجت‌الاسلام‌ کرامتی نیز با اشاره به مباحث حقوقی و قوانین موضوعه بر لزوم احقاق حقوق حوزه علمیه تأکید کرد و گفت: باید حکمرانی باید به این موانع را حل کند.

اعضای محترم جلسه در ادامه کلیاتی از قوانین مختلف حوزه وقف، تبعات اجتماعی، زیرساخت‌ها و سایر موانع اجرایی موقوفات حوزه را موردبررسی قراردادند.

در انتهای جلسه، مقرر گردید تا طرح حکمرانی وقف که در سال‌های گذشته در دبیرخانه شورای عالی تهیه ‌شده بود، با نگاه مسائل موجود بروز رسانی و برای اعضا ارسال شود.