منشورهای اخلاقی، حوزه را در پلکان شخصیتی ارتقاء می‌بخشد/در اجرای مفاد این منشورها تاکنون کار چندانی صورت نگرفته است

به گزارش خبرنگار دبیرخانه شورای عالی، منشورهای اخلاقی چهارگانه حوزه علمیه خراسان که توسط کمیسیون تخصصی فرهنگ و اخلاق شورای عالی تدوین و تنظیم شده است، بیش از یک سال است که برای اجرا، ابلاغ شده است. منشور اخلاقی کارکنان، منشور اخلاقی مدیران و مسئولان مدارس، منشور اخلاقی اساتید و منشور اخلاقی طلاب، عناوین این چهار منشور هستند. به همین منظور و برای تبیین بیشتر اهداف و ضرورت‌های این منشورها، با حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید محمود مرویان حسینی، از اعضای کمیسیون تخصصی فرهنگ و اخلاق گفتگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

چه ضرورتی باعث شد تا منشورهای اخلاقی حوزه علمیه خراسان در کمیسیون تخصصی فرهنگ و اخلاق تدوین شود؟

 از جمله ابزارهایی که سازمان‌ها می‌توانند از طریق آنها آرمان‌ها و اهداف اخلاقی و نیز هنجارهای سازمانی را محقق کنند، منشورهای اخلاقی است که امروزه کاربردهای وسیعی یافته است. یعنی در مراکز، موسسات، سازمان‌ها، ادارات، وزارتخانه‌ها و نهادهای گوناگون سندی به نام منشور اخلاقی وجود دارد که البته با ادبیات گوناگون و متفاوت تنظیم شده است.

منشور اخلاقی فهرستی از تعهدات و وظایف اخلاقی یک مجموعه نسبت به مخاطبان خودش می‌باشد. در منشورها، وظایف، تکالیف و روش‌های درست عملکرد کارکنان نسبت به مخاطبان، به صورت شفاف و روشن بیان و مسیر برای انجام تعهدات و وظایف آن سازمان‌ها معلوم شده است، به گونه‌ای که هم کارکنان می‌دانند که چه به عهده دارند و هم مخاطبان مطلع می‌شوند که چه انتظاراتی باید داشته باشند. امروزه بر همگان معلوم است که قوانین و مقررات به تنهایی نمی‌توانند تمام تصمیمات و مقررات را به اجرا نزدیک کنند بلکه اخلاق و رفتار کارکنان هم نقش بسیار مهمی دارد. اخلاق مثبت و ارزش‌های اخلاقی اگر در شخصیت افراد نهادینه شود و برای رضای خداوند و به انگیزه انجام وظیفه دینی و کمک به ارباب رجوع صورت بپذیرد، فضایی سالم و پر نشاط را در محیط کار فراهم می‌کند که هم بهره‌وری بیشتر می‌شود و هم رضایت‌مندی از فعالیت‌ها افزایش پیدا می‌کند. همچنین به تعبیر قرآن اخوت، همکاری و یکپارچی اجتماعی جان‌مایه پیشرفت امور می‌شود. بنابراین منشور اخلاقی در هر مجموعه‌ای از جمله حوزه علمیه بیانیه‌ای است که رفتار حرفه‌ای مطلوب و اخلاق مدار را تشریح می‌کند و مسیر تکالیف و تعهدات افراد را شفاف می‌سازد. منشورهای اخلاقی میثاق مشترکی بین افراد است که هویت‌بخش رفتار جمعی می‌باشد و مخاطبان بر خود فرض می‌دانند که در نظر و عمل به این مفاهیم پایبند باشند و مفاهیم آنها را به خوبی دریابند، مصادیق آنها را به درستی بشناسند، یکدیگر را به عمل به آنها سفارش کنند و در برابر آنها مسئولیت بپذیرند.

در سند منشورهای اخلاقی باید با جامع‌نگری، افراد گوناگون مورد توجه قرار بگیرد، اهداف ‌‌و تکالیف آن سازمان مثلا مدرسه علمیه یا استاد مربوطه شناسایی بشود، واژگان شفاف و روشنی از خدمات انتخاب گردد و با تعابیری مشخص بیان بشود. چنانچه تخلف عمدی مستمری از این تعهدات مشاهده شود، به روش کریمانه و تربیتی تذکرات لازم داده بشود و سعی در اصلاح امور بشود و در نهایت با روش‌های قانونی به تخلفات رسیدگی شود.

کمی درباره فرآیند تدوین و تصویب این منشورها توضیح دهید؟

حوزه علمیه که خود مروج اخلاق و تربیت و پرچمدار ارزش‌های اخلاقی در اجتماع می‌باشد، تبعا در بین ذی‌نقشان خودش از جمله کارکنان مرکز مدیریت حوزه علمیه، مدیران محترم، اساتید و طلاب بیشترین تاکید را به فرهنگ اخلاقی دارد و در این مسیر اقدامات گوناگونی را پیش‌بینی کرده و تدوین، تصویب و پیاده‌سازی منشورهای اخلاقی یکی از این اقدامات است.

منشورهای اخلاقی به تربیت عمومی کمک می‌کند، افراد را در پلکان شخصیتی ارتقاء می‌بخشد، خدمات را نرم و روان و بدون چالش و با آهنگ معنوی به مخاطبان می‌رساند، احساس رضایت‌مندی مخاطبان را افزایش می‌دهد، به طور پنهان و به تدریج الگوهای اخلاقی را در محیط‌های حوزوی افزایش می‌دهد و به تدریج آنها را نمایان و برجسته سازی می‌کند، منظر حوزه‌های علمیه را در چشم عموم مرمد، بسیار درخشان و جذاب جلوه می‌دهد، آمار تخلفات و بزهکاری‌ها و آسیب‌ها را کمتر می‌کند، هزینه‌ها را کاهش می‌دهد، به خدمات سرعت می‌بخشد، اهداف سازمانی را نزدیک می‌کند، افراد کم‌کار و پُرتوقع و متخلف را یا وادار به تلاش و پیشرفت می‌کند و یا مجبور به اصلاح و بازسازی؛ و بالاخره آنها را متقاعد می‌کند که باید به رفتارهای منفی خودشان پاسخگو‌ و مسئولیت پذیر باشند.

منشورهای اخلاقی نقاط پُرآسیب و زیان‌ده مجموعه را به مدیران نشان می‌دهد و به اصلاح امورکمک می‌کند البته باید توجه داشت که صرف طراحی و اعلان تدوین منشورهای اخلاقی کافی نیست بلکه باید آموزش وظایف اخلاقی، فرهنگ سازی عمومی، تبیین هنری و روانشناختی هر یک از بندهای منشورهای اخلاقی، تسهیل گری در جهت تحقق این منشورها پیشگام شدن مسئولان و مدیران اصلی در پایبندی به منشور های اخلاقی رصد و پیگیری فرآیند تحقق این منشورها تشویق و تقدیر از کسانی که پایبندی و تعهد خودشون را به اهداف منشورهای اخلاقی نشون داده اند و همینطور تذکر و ارشاد نسبت به کسانی که به محتوای این منشورها بی‌توجهی نشان میدهند رسیدگی به شکایات و رفع آسیب ها در یک جریان مستمر دراز مدت و اخلاقی سازی خدمات مورد توجه مجموعه ی مسئول نسبت به این منشورها باشد. اگر این گام‌ها متناسب با یکدیگر طراحی و اولویتبندی شود و به درستی اقدامات اجرایی آن محقق گردد، شاهد تحولات بسیار خوبی اخلاقی خواهیم بود.

لطفا درباره روند تصویب این منشورهای اخلاقی چهارگانه و اینکه دربرگیرنده چه موضوعات و مسائلی است، توضیح دهید؟

 چهار منشور اخلاقی کارکنان حوزه علمیه، مدیران و مسئولان مدارس، موسسات و مراکز علمی، اساتید و طلاب؛ در کمیسیون فرهنگ و اخلاق شورای عالی حوزه علمیه خراسان در ضمن 10جلسه بررسی شد و مجموعه نهایی به تصویب شورای عالی رسید.

در منشور اخلاقی کارکنان به مفاهیم ارزشی همچون نیت خالص، تخلق به اخلاق اسلامی، تکریم ارباب رجوع، وفای به عهد، برخورد فعال و با نشاط، شفافیت، پاسخگویی، انتقاد پذیری، حضور موثر، خیرخواهی، مراقبت از بیت المال، حفظ اسرار مجموعه و افراد، خلاقیت و نوآوری، اولویت بندی و هم افزایی، کمک به تصمیم‌گیری‌های بهینه و عدم تاخیر در اجرای تصمیمات و بالاخره ارزیابی مداوم تاکید شده است.

در منشور اخلاقی مدیران و مسئولان مدارس، موسسات و مراکز علمی هم به طور ویژه به نگاه پدرانه به طلاب، نشاط و انگیزه بخشی، تکریم طلاب، چالاکی و برخورداری از روحیه اقدام، آینده نگری و ارزیابی، اتقان و مباشرت در اقدامات، برخورداری از سعه صدر و موارد دیگر تاکید شده و می‌توانیم در سایت شورای عالی حوزه علمیه خراسان این منشورها را به تفصیل مشاهده کنیم و محتوای آن را کاملا بهره برداری کنیم.

این منشورها در سال 1397 ابلاغ شده است؛ به نظر شما تا چه اندازه هدف تدوین این پژوهش‌ها محقق شده است؟ این منشورها تا چه اندازه کارایی داشته و موثر بوده است؟

درباره میزان تحقق این منشورها باید عرض کنم این رو باید متولیان امور اجرایی بپرسید. من و سایر اعضای کمیسیون تخصصی فرهنگ و اخلاق، مسئله را در مرحله طراحی، تدوین و پیگیری برای تصویب و ابلاغ پیگیری کردیم، لذا متولیان اجرایی از جمله معاونت محترم فرهنگی اجتماعی حوزه علمیه خراسان و دیگر دست اندرکاران باید در این زمینه گزارش بدهند.

ولی آن چیزی که به طور عمومی مشاهده می‌کنیم، این است که با گذشت بیش از یکسال و نیم از تصویب این منشورها، کار چندانی صورت نگرفته است که با توجه به مشکلات و آسیب‌هایی که در مورد نقش‌آفرینی مجموعه‌های حوزوی مشاهده می‌گردد و نیز انتظارات، نیازها و مسئولیت‌های فراوان موجود، جای نگرانی دارد.

اخیرا پوسترها و تراکت‌هایی درباره منشورهای اخلاقی و اهمیت آن در مرکز مدیریت حوزه نصب شده که در حد خودش جای تقدیر دارد ولی اگر بخواهیم اهداف عملی منشورهای اخلاقی محقق بشود و این میثاق مشترک در هویت بخشی به رفتار جمعی براساس فرهنگ اخلاق مدار قرآن و اهل بیت علیهم السلام فراگیر بشود، آسیب‌های اخلاقی کنترل و کاهش پیدا کند، بایستی عزم و هوشمندی لازم در اهتمام بیشتر و جدی‌تر به این مسئله نمایان بشود و حتما کارگروهی پیگیری این مسئله را به صورت دایم دنبال کنند و تغییرات آن را رصد کنند تا به تدریج هم شاهد پیاده‌سازی این مصوبه باشیم و هم تاثیرات اجتماعی آن را در مجموعه‌های حوزوی ببینیم.