مرجعیت شیعه؛ از تصدی تا انصراف

به گزارش خبرنگار دبیرخانه شورای عالی، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصفر جبرئیلی عضو هیأت علمی گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در نوشتاری به بهانه کناره گیری آیت‌الله حائری از مقام مرجعیت پرداخت.

متن این نوشتار بدین شرح است:

در نظام فکری، سیاسی و اجتماعی شیعه امامیه «مرجعیت» جایگاه بلند و رفیعی دارد، مرجعیت مقام شامخ وفاخری است که مسئولیت سنگین «نیابت» از امام معصوم علیه اسلام را بر دوش صاحبش می گزارد، به همین جهت سنت عالمان بزرگوار «فرار» از مرجعیت بوده است هرچند در مواردی تصدی وپذیرش آن به صورت تعیینی یاتعینی براشخاصی واجب ولازم شده ومی شود.

تاریخ شیعه از سال329ق تاکنون مراجع عظام زیادی مانند حضرات آیات: شیخ مفید (413ق) ،علامه حلی (726ق)، شیخ مرتضی انصاری (1281ق)، آیت الله سیدحسین بروجردی 1380 و آیت الله امام خمینی(1409ق) قدس الله اسرارهم به خود دیده است، چنانکه نام شخصیت های زیادی که به عناوین و عذر های مختلف از تصدی این مسئولیت خود داری کردند را هم به یاد دارد. عالمانی که علیرغم برخورداری از شرائط لازم نه برای فرار از زیربار مسئولیت و نه برای گریز از انجام وظیفه، بلکه به دلیل روحیه مسئولیت پذیری وتشخیص درست وظیفه و رعایت جهات اخلاقی ازپذیرش آن خود داری می کردند چرا که دیگران را ازخود شایسته تر می دیده و خود را موظف به ترویج وتقویت آن شخص محترم می دانستند.

برخی نیز علیرغم پذیرش تصدی مرجعیت در میان راه خود را فاقد شرائط دانسته و از آن مسئولیت انصراف داده اند. تاریخ نام آیت الله حاج آقا رضا همدانی (1322ق) صاحب کتاب ارزشمند «مصباح الفقیه» رابه یاد دارد که به بهانه نسیان و فراموشی رسما تقلید ازخود را غیرمجاز اعلام کرد. محقق اصفهانی(1361ق) صاحب «نهایه الدرایه» شرح کفایه (6ج) و «حاشیه المکاسب» (8ج) وتالیفات ماندگار دیگر به دلیل تقویت مرجعیت آقاسید ابوالحسن اصفهانی (1355ق) دستور داد تا رساله چاپ شده اش را درهمان چاپخانه خمیر کنند.

امروز هم آیت آلله سید کاظم حائری «دام ظله» شاگرد نامدار آیت الله شهید محمدباقر صدر (1400ق) و تربیت یافته حوزه نجف اشرف ومعتقد به نظام اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه که سال ها مرجع فعال برای شیعیان عراق بود به دلیل کهولت سن وضعف مزاج از ادامه مسئولیت عذرخواسته ومقلدان خود رابه آیت الله سید علی خامنه ای ارجاع داده است.

امید آنکه دراین وانفسای حیات الگویی باشد برای همه مسئولان در نظام فکری اهل بیت علیهم السلام، حوزه های علمیه و کارگزاران نظام اسلامی.

سلمه الله تعالی وابقاه