واعظ‌زاده خراسانی؛ احیاگر تقریب مذاهب اسلامی

به گزارش خبرنگار دبیرخانه شورای عالی، «محمد واعظ‌زاده‌ خراسانی» نویسنده، محقق و استاد دانشگاه سال 1304 در یک خانواده روحانی که تا چند نسل از وعاظ نامی خراسان بوده‌اند، در مشهد به دنیا آمد و علوم دینی را در حوزه‌های علمیه نجف، مشهد و قم نزد سیدحسین طباطبایی بروجردی، سیدمحمدرضا گلپایگانی، سیدروح‌الله خمینی و سیدمحمد حسین طباطبائی آموخت.

وی پس از گذراندن دوره مکتبخانه و مدرسه در سال 1318 هجری‌شمسی همراه پدرش راهی نجف شد و تا اواسط سال 1321 در آنجا ادبیات و مقدمات و سطوح ابتدایی فقه و اصول را فراگرفت و سپس به مشهد برگشت و در حوزه علمیه این شهر تحصیلات حوزوی را تا سال 1328 در رشته‌های مختلف علوم اسلامی اعم از نقلی و عقلی و معارف و نیز سطوح عالی و بخش‌هایی از درس خارج فقه و اصول را نزد استادان آن حوزه مانند سید یونس اردبیلی، میرزا احمد کفایی خراسانی، میرزا مهدی اصفهانی، حاج شیخ هاشم قزوینی، حاج شیخ مجتبی قزوینی، حاج شیخ کاظم دامغانی و دیگران طی کرد.
 

«محمد واعظ‌زاده‌خراسانی» در شهریور سال 1328 هجری شمسی به حوزه علمیه قم رفت و طی یازده سال از درس‌های سید حسین طباطبایی بروجردی، سید محمد حجت، سید صدرالدین صدر، سید محمدرضا گلپایگانی و محمدعلی اراکی و چند سال از درس اصول امام و از درس فلسفه سید محمدحسین طباطبایی استفاده نموده و در علوم نقلی و عقلی از ایشان اجازه اجتهاد دریافت کرد، و همچنین اجازه نقل حدیث را از علمای مشهور مانند علامه شیخ آقابزرگ تهرانی، محمدصالح حائری مازندرانی و اجازه شفاهی از سیدحسین طباطبایی بروجردی اخذ نمود.

این محقق علوم دینی در حوزه علمیه قم در تدوین کتاب حدیث بزرگ جامع احادیث الشیعه نزد سید حسین طباطبایی بروجردی شرکت داشت. در این دوره وی از مؤسسین و نویسندگان مجله قدیمی و پربار «درس‌هایی از مکتب اسلام» بود که از سال 1337 هجری‌ شمسی در قم انتشار یافت و با توجه به وجهه و شهرت نویسندگان و گردانندگان آن با موفقیت همراه شد. اعضای دیگر هیئت تحریریه این مجله آقایان سیدموسی صدر، علی دوانی، جعفر سبحانی، مجدالدین محلاتی، ناصر مکارم شیرازی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، حسین نوری همدانی و سیدمرتضی جزایری بودند. وی همچنین در حوزه علمیه قم با سیدعلی سیستانی هم مباحثه بود.
 

واعظ‌زاده‌خراسانی سال 1339 هجری‌ شمسی پس از برگشت از قم و استقرار در مشهد از وی جهت تدریس در دانشگاه فردوسی مشهد دعوت به عمل آمد و در با تشویق شهید بهشتی در دانشکده معقول و منقول سابق (دانشکده الهیات و معارف اسلامی کنونی) در رشته تاریخ فقه جعفری به تدریس مشغول شد و همزمان در به کانون نشر حقایق اسلامی که محمدتقی شریعتی مؤسس آن بود رفت‌وآمد داشت.

وی سال‌ها به عنوان استاد تمام وقت در دانشگاه‌های مختلفی چون علوم اسلامی رضوی مشهد، دانشگاه تربیت مدرس و دانشکده الهیات دانشگاه تهران در زمینه‌های تفسیر قرآن، فقه، فقه الحدیث، تاریخ تفسیر، تاریخ حدیث، تاریخ علوم عقلی، تاریخ فقه، قواعد فقه، تاریخ علوم اسلامی، تاریخ اسلام و فلسفه و کلام تا واپسین ماه‌های عمرش به تدریس و ارشاد دانشجویان پرداخت.
 

واعظ‌زاده‌خراسانی از اکثر کشورهای اسلامی دیدار و با مقامات سیاسی، اندیشمندان و شخصیت‌های برجسته جهان اسلام تماس داشت و در ده‌ها کنگره بین‌المللی سخنرانی نمود؛ برگزاری کنگره جهانی هزاره شیخ طوسی در سال 1350 هجری‌شمسی با شرکت علما و پیشوایان فرق مختلف اسلامی و عده‌ای از مستشرقین (به مناسبت هزارمین سال ولادت شیخ طوسی) و شرکت در کنگره‌های مختلف در داخل و خارج کشور قبل و بعد از انقلاب ، باعث شد که واعظ‌زاده‌خراسانی پیشنهاد ایجاد مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی را بدهد و در 19 مهر 1369 هجری‌ شمسی با حکم مقام معظم رهبری دبیر کلی این کنگره بر عهده وی گذاشته شد و پس از 11 سال یعنی در سال 1380 هجری‌شمسی واعظ‌زاده‌خراسانی از سمت دبیرکلی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی استعفا داد. مقام معظم رهبری در تاریخ 31 شهریور 1380 هجری‌شمسی درحکمی با تقدیر از سالها تلاش مفید واعظ‌زاده‌ خراسانی، محمدعلی تسخیری را به این سمت منصوب کرد. در متن این حکم اینچنین آمده بود:
«اکنون که جناب علّامه فرزانه آقای حاج شیخ محمد واعظ‌زاده پس از سالها تلاش مفید در مقام دبیر کلی مجمع تقریب مذاهب اسلامی از سمت خود استعفا کرده‌اند، ضمن تقدیر صمیمانه از سعی مشکور ایشان، جنابعالی را به دبیر کلی آن مجمع منصوب می‌کنم.»

مدیریت گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده علوم معقول و منقول مشهد (الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد به مدت 4 سال،  سرپرستی نشریه دانشگاه الهیات مشهد، مدیریت مجله آستان قدس رضوی، تأسیس دانشگاه مذاهب اسلامی در تهران، عضویت در شورای عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، عضویت در هیات‌های امنای دانشگاه مذاهب اسلامی، مدرسه عالی شهید مطهری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی و شورای عالی کتابخانه ملی، مدیریت دو گروه قرآن و اقتصاد اسلامی در بنیاد پژوهش‎های اسلامی آستان قدس رضوی و نایب رئیسی اتحادیه بین‌المللی علمای مسلمان از جمله سوابق کاری واعظ‌زاده‌خراسانی به حساب می‌‎آید.

مجموعه‌ی «المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته» که در دوره نوزدهم انتخاب کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به عنوان کتاب سال برگزیده انتخاب شد، زیر نظر استاد محمد واعظ زاده خراسانی، توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شد که تاکنون بیش از سی جلد آن روانه‎ی بازار شده است.

همچنین ترجمه و تحقیق کتاب «الجمل و العقود فی العبادات» از شیخ طوسی،  تصحیح و تحقیق دو کتاب «المقنع و الهدایة» از شیخ صدوق، گردآوری و تصحیح و انتشار مقالات کنگره شیخ طوسی در سه جلد و نیز کتاب رجال و فهرست شیخ طوسی از سوی آن کنگره در دو جلد،  شرکت در تألیف جامع احادیث الشیعه اثر آیت‌الله بروجردی،  طرح و مشارکت در تألیف کتاب «نصوص فی علوم القرآن»،  طرح و مشارکت در تألیف کتاب «نصوص فی الاقتصاد الاسلامی کتاباً و سنةً و فقهاً» ، مقدمه و تقریظ بر کتاب‌هایی چند از جمله مقدمه مفصل سلسله کتب رجالیه آیت‌الله بروجردی و مقدمه «الرسائل العشر» از شیخ طوسی و تالیف کتاب‌های « امام خمینی و انقلاب اسلامی» ، «پیام وحدت» ،«حیاة الامام البروجردی» ، «الحجّ فی السّنة» و  «ندای وحدت» که به زبان‌های عربی، انگلیسی و اردو هم برگردان شده است، از جمله آثار واعظ‌زاده‌خراسانی به حساب می‌آید.

«محمد واعظ‌زاده‌خراسانی» محقق و متفکر اسلامی معاصر، استاد دانشگاه فردوسی مشهد، مؤسس دانشگاه مذاهب اسلامی و نخستین دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی 28 آذر 1395 در سن 91 سالگی در مشهد درگذشت و در رواق دارالعباده حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد.

مرحوم واعظ‌زاده‌خراسانی در مصاحبه‌ای تمامی فعالیت‌های زندگی خود را اینگونه خلاصه کرد: «مبالغه نیست اگر بگویم، تقریب آرزویی بود که از ابتدای حیاتم با آن زندگی و در زندگی علمی و عملی خود، به شکل جدی و مستمر پیگیری کردم».

مرحوم واعظ‌زاده‌خراسانی سال 1381 هجری‌شمسی به عنوان استاد نمونه کشوری، سال 1382 هجری‌شمسی به عنوان چهره ماندگار و سال 1386هجری‌شمسی برنده جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد. همچنین چند ماه پس از درگذشتش یعنی در اسفندماه 1395 کتابخانه دانشگاه مذاهب اسلامی طی مراسمی به نام مؤسس فقید دانشگاه مرحوم آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی نامگذاری شد. اردیبهشت سال جاری نیز کمیته نام‌گذاری سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد معبر بیهقی واقع در بلوار راه‌آهن مشهد را به‌نام آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی تغییر نام داد.