برای سیاستگذاری مطلوب، باید سیاستگذاران با بدنه طلاب ارتباط خوبی داشته باشند

برای شروع بحث بفرمایید که از نگاه شما، مهم‌ترین و اصلی‌ترین متولی امر سیاستگذاری در حوزه، چه نهاد یا چه افرادی باید باشند؟   

آن چه مشخص است این که طبعاً شورای عالی حوزه‌های علمیه باید این کار را انجام دهد. البته روند انتخاب اعضای شورای عالی باید با تأیید مقام معظم رهبری و مراجع معظم تقلید باشد تا هم جایگاه این شورا ارزش بیشتری داشته باشد و هم انتخاب اعضا به شکل شایسته‌ای انجام شود. نظارت مراجع عظام و جامعه محترم مدرسین که بر طرح‌های سیاست‌گذاری حوزه انجام می‌شود نیز بسیار مفید و راهگشاست.

البته این که گفتیم شورای عالی وظیفه سیاست‌گذاری را برعهده دارد، منافاتی با این مساله ندارد که از نظرات طلاب و اساتید هم استقبال کنند و پیشنهادات آن‌ها را بررسی کرده و در صورت صلاحدید، به کار گیرند.

سیاست‌های کلان حوزه‌های علمیه در عرصه‌های گوناگون به خصوص با نگاه به کارهای صورت گرفته در گام اول انقلاب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

 بحمدالله حوزه علمیه در چهل سال اول انقلاب توانسته در عرصه‌های مختلف رشد کند و پیشرفت قابل توجهی داشته است، هم در امور آموزشی، هم پژوهشی، هم تبلیغ و هم دیگر عرصه‌ها. البته مسلم است که تا رسیدن به قله هنوز فاصله داریم که انشاءالله در گام دوم مسیر پیشرفت را با سرعت بیشتری طی نماییم.

اکنون این فرآیند سیاستگذاری در گام دوم انقلاب چگونه باید باشد؟

به عقیده بنده، حوزه علمیه باید کارنامه خود در گام اول انقلاب را بررسی کرده و نقاطی که کار کمتری صورت گرفته و نیاز بیشتری وجود دارد را مورد شناسایی قرار دهد و در گام دوم آن‌ها را در اولویت قرار دهد.

البته در کنار این‌ها، در قسمت‌هایی که موفق بوده نیز باید همان مسیر را با قوت ادامه دهد، به طوری که خدای ناکرده پرداختن به نواقص باعث آسیب زدن به قسمت‌های دیگر نشود.

بر این اساس، مجموعه سیاستگذاران حوزه‌های علمیه باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند و اساساً از نگاه شما در بحث سیاستگذاری چه مولفه‌هایی باید لزوماً مورد توجه باشد؟

به هر حال سیاستگذاران حوزه باید افرادی باشند که اولاً از جهت اخلاقی افراد موجهی باشند. ثانیاً از نظر علمی نیز دارای فضل بوده و ثالثاً در بین طلاب و اساتید مقبولیت داشته باشند و دلسوز نظام و انقلاب باشند. چهارم هم این که باید افرادی باشند که با مسائل روز جامعه و حوزه آشنا باشند تا قانون‌گذاری آن‌ها با شرایط امروز حوزه مطابق باشد. افراد با تجربه، جوانان را بکار گیرند تا انشالله از ظرفیت‌های این‌ها در کنار افراد با تجربه و بزرگان هم به خوبی استفاده شود.

طبعاً افرادی که مسئول سیاستگذاری می‌شوند، باید با بدنه طلاب، ارتباط خوبی داشته باشند تا از مشکلات آن‌ها آگاه بوده و بتوانند ضوابط و قوانینی ناظر بر رفع مشکلات آن‌ها وضع کنند.

خوشبختانه دغدغه سیاستگذاران حوزه، اجرای منویات مقام معظم رهبری است و در این زمینه بحمدالله کارهای خوبی صورت گرفته است. البته در بعضی از موارد، اجرای مطالبات مقام معظم رهبری زمان‌بر بوده و به همین خاطر شاید برخی احساس کنند که به فراموشی سپرده شده که در این باره لازم است با شتاب بخشیدن به این امور، راه را برای سوء استفاده برخی افراد ببندند.

نکته‌ای که باید مورد توجه باشد این است که در سیاست‌های کلان حوزه دقیقاً به رهنمودها و فرمایشات رهبر معظم انقلاب عمل شود، نه یک قدم جلو و نه یک قدم عقب، فرمایشات ایشان سرلوحه کار قرار گیرد.

خوب توجه به منویات رهبر انقلاب چه الگویی را در امر سیاستگذاری پیشِ‌روی ما قرار می‌دهد؟

همان گونه که مقام معظم رهبری فرموده‌اند تحول اجتناب ناپذیر است. تحول، طبیعت و سنت آفرینش الهی است. اگر موجودی از تحول بگریزد یا می‌میرد یا این که منزوی می‌شود و لذا تحول حتمی است، اما باید آن را مدیریت کرد تا تحول مثبت رخ دهد. برای این کار لازم است سیاستگذاران حوزه، برنامه‌ای منسجم برای این قضیه داشته باشند تا لازم نباشد کارهای جزیره‌ای در گوشه و کنار شکل بگیرد.

از این حیث، سیاستگذاران حوزه در طراحی الگو و مدیریت تحول، باید استقلال حوزه را مورد توجه قرار دهند. استقلال حوزه به این معناست که در حین این که با دولت و نهادهای دولتی، حوزه در عرصه‌های مختلفی تعامل و همکاری دارد، منتها سیاست‌های کلان حوزه در راهبردها، در مسائل دینی  و شرعی، در مسائل سیاسی، تحت تاثیر دولت نباشد و رهنمودهای مقام معظم رهبری و مراجع عظام تقلید به طور دقیق در حوزه دنبال شود.

تا چه اندازه نهادهای سیاستی حوزه مانند شورای فقهی بانک مرکزی و نمایندگان روحانی مجلس توانستند درامرسیاستگذاری کشور موثر باشند؟

هم شورای فقهی بانک مرکزی و هم نمایندگان روحانی که در مجلس بودند در موارد زیادی، اقدامات خوبی انجام داده‌اند. البته برای اثرگذاری بیشتر لازم است روحانیونی که به مجلس می‌روند، نهایت دقت را داشته باشند تا خدای ناکرده اعمال و رفتار آن‌ها موجب بدنامی این قشر نشود و مردم را از رأی دادن به روحانیون، ناامید نکند.

شورای فقهی بانک مرکزی نیز باید جایگاهش طوری باشد که نظراتش ضمانت اجرایی داشته باشد وگرنه حضور آن‌ها کم ارزش می‌شود.

ضمن این که با توجه به حساسیت جایگاه این شورا و انتساب قوانین بانکی به اسلام، لازم است انتخاب اعضای شورای فقهی در اختیار مدیر حوزه باشد.

به نظر شما چرا با وجود دستگاه‌های مدیریتی و سیاستگذار، سیاست‌های کلان حوزه مورد رضایت دست کم بخشی از طلاب و اساتید نیست و این که آیا فقدان سیاست پژوهی و پژوهش‌های لازم دلیل این امر به شمار می‌روند؟!

یکی از علل این قضیه، تحول سریع جامعه است به گونه‌ای که باعث شده فاصله نسل‌ها با یکدیگر زیاد شود و ارتباط متقابل بین مسئولین و بدنه طلاب را سخت کند. اگر برنامه‌ریزان حوزه و افراد با تجربه از جوانان نیز استفاده کنند، بی‌شک این مساله در نزدیک کردن آراء و افکار به یکدیگر مفید خواهد بود.

به شخصه روند ارزیابی و اصلاح سیاست‌ها در حوزه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اجمالاً می‌توانم بگویم مواردی که نقص داشته با توجه به بازخوردگیری از برنامه‌ها، اصلاح شده است، البته در برخی موارد با سرعت کمتری این کار انجام شده که باید شتاب بیشتری بگیرد، ضمن آن که در بحث فرآیند سیاستگذاری در حوزه، با وجود تخصص تجربی سیاستگذاران، لازم است نگاه تخصصی‌تری به این قضیه صورت گیرد.

توجه به اصل سیاستگذاری مطلوب تا چه حد می‌تواند به تحقق رسالت و ماموریت‌های حوزه‌های علمیه کمک کند؟

ببینید سیاستگذاری یک کار کلان و زیربنایی است و وقتی که ریل‌گذاری درست انجام شود، نقش بسیار مهمی در پیشرفت امور دارد. اما اگر ریل‌گذاری درست نباشد، طبعاً نباید انتظار حرکت خوب و با سرعت را داشته باشیم.

جنابعالی سیاستگذاری حوزه علمیه معاصر به خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی را از منظر آسیب‌ها،موانع و مشکلات و آن سو، قوت‌ها و فرصت‌های آن چگونه ارزیابی می‌کنید؟

پس از انقلاب اسلامی، با فراهم شدن فرصت‌های زیاد برای حوزه علمیه، قطعاً سیاستگذاری‌ها نیز دستخوش تغییر قرار گرفته است؛ حوزه‌ای که تا قبل از انقلاب در عرصه حکومت حضور نداشت، تفاوت زیادی با حوزه پس از انقلاب دارد. البته این نکته ضمن اینکه فرصت خوبی به حساب می‌آید، اما از طرفی سطح انتظارات را نیز از حوزه بالا می‌برد و لذا همین امر کار را برای مسئولان سخت می‌کند.

این توضیح را هم لازم می‌دانم که به لطف الهی کارهای انجام شده در دوران پس از انقلاب خیلی خوب بوده و تفاوت چشم‌گیری با دوران قبل داشته است. البته جا برای کار بیشتر وجود دارد و نباید در نقطه فعلی متوقف شویم.

پیشنهاد شما برای ارتقای فرآیند سیاستگذاری حوزه به خصوص در گام دوم انقلاب چیست؟

استفاده از سیاستگذاران انقلابی و دغدغه‌مند و آشنا به مسائل روز در این زمینه بسیار مفید خواهد بود.

یکی از مسائل دیگر که برای ارتقا و توسعه فرآیند سیاستگذاری باید توجه بیشتر به آن شود، لزوم استفاده از نظریات و پیشنهادات اساتید و طلاب فاضل است، به این معنا که زمینه و بستری فراهم شود تا سیاستگذاران حوزه از نظریات و پیشنهادات اساتید و سایر طلاب فاضل مطلع شوند، وگرنه تصمیمات آن‌ها ناظر به نیازهای واقعی طلاب و جامعه نیست.

همچنین در مسائل مختلف آموزشی، پژوهشی و تبلیغی می‌توان از اساتید و طلاب فاضل استفاده کرد تا در سایه تعامل، این‌ها بتوانند به راحتی مطالبشان پیرامون این مسائل را به گوش سیاستگذاران حوزه برسانند، ضمن آن که به هر حال امروزه هم با توسعه فضای مجازی و ارتباطات به راحتی می‌توان با جامعه مخاطب ارتباط و تعامل داشت.

یکی دیگر از کارهای لازم جهت همراهی طلاب حوزه با فرآیندهای سیاستگذاری حوزه این است که رهنمودها و بیانات رهبری به صورت مستدل برای طلاب و جامعه مخاطب تبیین شود. مقام معظم رهبری جهت ارتقای حوزه بیانات ارزشمند و راهگشایی دارند، متولیان امر سیاستگذاری و اساتید محترم باید بیانات ایشان را با نمونه‌های تاریخی، تحلیل‌های سیاسی و توضیحات فقهی فلسفی مستدل و بیان کنند.

در واقع یکی از کارهای لازمی که حوزه باید انجام دهد همین تبیین رهنمودهای مقام معظم رهبری به صورت علمی و مستدل است که در جهت ارتقای فرآیند سیاستگذاری و تحول در حوزه بسیار مفید است.

وظیفه و نقش سایر اساتید، فضلا و طلاب نسبت به مقوله سیاستگذاری مطلوب در حوزه چیست؟

طلاب و اساتید و فضلای حوزه نباید خود را بیرون از صحنه ببینند. آن‌ها با ارائه انتقادات و پیشنهادات خود به سیاستگذاران می‌توانند در این باره کمک بزرگی کرده و در تصمیم‌گیری‌ها تأثیرگذار باشند. البته انتقاد باید با روش درست انجام شود و از جنجال و هیاهو می‌بایست اجتناب شود.

به عنوان سؤال آخر، وظیفه و نقش نهادهای حاکمیتی نسبت به مقوله سیاستگذاری حوزه چیست؟

با توجه به نیازهای مختلف نظام اسلامی به حوزه علمیه، تعامل با نهادهای حاکمیتی موجب سیاستگذاری بهتر و دقیق‌تر می‌شود. از این رو حوزه باید به کمک نظام بیاید و در این راه قطعاً باید سیاستگذاری با تعامل و همکاری مناسب شکل بگیرد.

منبع: مجلیه «طلیعه 1417»، شماره چهار