یادداشتی به مناسبت سی وهشتمین سالگرد آیت الله حاج شیخ غلامحسین عبدخدایی تبریزی فقیهی پارسا ونواندیش

 آیت الله عبدخدایی پس ازرسیدن به درجه اجتهاد در حوزه علمیه نجف اشرف ،به تبریز بازگشت و" جمعیت دیانت اسلامی" را درزمان اوج خفقان پهلوی اول بنا نمود تامردم تبریز رادرمقابل تیلیغات سوء عوامل بیگانه وروشنفکران غرب زده ایمن سازد. این عالم ربانی با یک قرن تلاش وکوشش علمی ،فرهنگی واجتماعی توانسته است برگی زرین درتاریخ عالمان شیعه را رقم بزند.

آیت الله حاج شیخ غلامحسین عبدخدایی معروف به تبریزی درسال 1303 ق دریکی از روستاهای شبستر تبریز به نام " وایقان " به دنیا آمد . تحصیلات دینی را درمدرسه علمیه طالبیه تبریز آغاز نمود وبا شهید شیخ محمد خیابانی هم حجره بود وسطوح عالیه را از مرحوم آیت الله حاج میرزا ابوالحسن انگجی فرا گرفت ،سپس رهسپار نجف شد ودرآن دیار با آیت الله حاج آقا حسین موسوی

 شاهرودی همدوره بود ودرفقه از آیت الله حاج سید محمدکاظم یزدی ودراصول از آیت الله آخوند خراسانی ودرمعارف الهی از آیت الله شریعت اصفهانی بهره برد وبا کوله باری از علم ومعرفت به شهر خود تبریز برگشت .

او درقیام آذربایجان تحت تعقیب رژیم پهلوی قرار گرفت وبه نجف  گریخت وپس از چندی درسال 1311 ش به مشهد مقدس هجرت نمود وتاپایان عمر شریف درکنار مضجع مطهر امام رضا (علیه السلام ) ،با خدمات علمی واجتماعی ورفتار نیکوی خود به تبلیغ ودفاع از اسلام ناب محمدی (ص)پرداخت ودرسن 97 سالگی دراول شعبان المعظم 1400 ق برابر با 24خردادماه 1359 ش

 دعوت حق را لبیک گفت ودررواق درالسلام حرم مطهر رضوی آرام گرفت . درادامه فهرستی از فعالیتها وخدمات علمی واجتماعی این عالم بزرگ تقدیم  فرزانگان می گردد

فعالیت های فرهنگی ومبارزه با حکومت رضاخان درتبریز

آیت الله تبریزی درسال 1343ق جمعیت دیانت اسلامی را تاسیس نمود وجلسه ای با نام تذکرات دینی را برای  ارشاد مردم تشکیل داد که ثمره آن جلسات ، نشریه ای به نام " تذکرات دیانتی " بود که هر 15 روز یکبار درتبریز منتشر می شد وهمزمان درمشهد مقدس ،کرمانشاه ،شیراز ، زاهدان  ورشت و..کشورهای هندوستان وعراق به طور رسمی توزیع می شد .این مجله مورد تشویق وتکریم مراجع وعلما ی اسلام دربلاد مختلف قرار گرفت که دستخط حضرات آیات وحجج اسلام شیخ محمد حسین آقا آل کاشف الغطاء، شیخ عبد الکریم حائری یزدی ،شیخ محمدجواد بلاغی ،سید جواد آقا تبریزی ، حاج میرزا ابوالحسن آقای مجتهد ،شیخ محمدرضا طبسی ، آقا سید ابوالحسن اصفهانی ، محقق خلخالی ومیرزا علی آقا مجتهد شیرازی الاصل نجفی دراین نشریه منتشر شده است .این مجله درآن ایام دوهزار اشتراک درداخل وخارج کشور داشته است .آیت الله العظمی حاج آقا حسین قمی که مرجعیت آن روز را بر عهده داشت با خوشحالی زیادی دریکی از درس های خود به طلاب توصیه کرد که مجله تذکرات دیانتی که از تبریزمی آید مطالعه کنندو  مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سیستانی دراین رابطه می فرماید: آن روزها اینگونه مجلات درمیان اهل علم رایج نبود که ایشان دست به چنین ابتکاری زد. دوره اول این نشریه بین سالهای 1345 ق تا 1347 ق، ودوره دوم آن بعد از عزیمت آیت الله عبدخدایی به مشهد مقدس وبین سال های 1323ش تا 1325 ش ، منتشر می شده است.

درقیام آذربایجان علیه رضاخان ، سخنگوی نهضت آذربایجان به رهبری حضرات آیات میرزا ابوالحسن انگجی ومیرزا صادق آقا تبریزی بود ودرجهت مبارزه با برنامه های استعماری " اتحاد الشکل " و"کلاه پهلوی " سخنرانی های انقلابی ایراد می نمود وبه همین سبب مورد تعقیب حکومت قرار گرفت وپس از مدتی اختفاء به نجف اشرف گریخت وسپس به مشهد مقدس آمد وبا گذشت دوران خفقانی مجددا به انتشار نشریه تذکرات دیانتی درراستای پاسخ به اظهارات  دروغین احمد کسروی ونشریه دیگری به نام ندای حق درپاسخ به اتحاد دروغی شیخ محمد وردوخ کردستانی ( امام جمعه اسبق سنندج ) بعد از شهریور ماه 1320 ش همت گمارد.

خدمات اجتماعی درمشهد مقدس

 تأسیس مدرسه ابتدایی دارالتعلیم دیانتی درسال 1324 ش با همکاری عدهای از افراد نیکوکار ،دردوران پهلوی ، نظام شاهنشاهی اقدام به تاسیس دبستان هایی نمود که مردم متدین به آن ها اعتماد نداشتند ، ازاین رو آیت الله عبدخدایی اقدام به تاسیس دبستانی با عنوان " دارالتعلیم دیانتی " نمود که نوجوانان را با تربیت صحیح اسلامی پرورش دهد وبرنامه های اصول اعتقادی درآن برگزار گردد.

بزرگانی همچون رهبر معظم انقلاب وحضرات آیات حاج سیدمحمد حسبنی خامنه ای ،حاج مرتضی مروارید، حاج  مهدی آقا مروارید  سید احمد علم الهدی وحاج محمد مهدی عبدخدایی وحاج محمدهادی عبدخدایی وحاج محمدطه عبدخدایی و...دراین دبستان بن مایه های اعتقادی خویش را بنا نهاده اند.

اقامه نماز جمعه ازسال 1324ش تازمان ارتحال، قبل از انقلاب اسلامی درایران سه نماز جمعه برگزار می شد : درقم توسط آیت الله العظمی اراکی ، درمشهد مقدس توسط آیت الله حاج شیخ غلامحسین عبدخدایی ودراصفهان توسط آیت الله حاج آقا رحیم ارباب . پس از پیروزی انقلاب اسلامی امام راحل (قدس سره ) به احترام ایشان امام جمعه ای منصوب نکردند ولی پس از درگذشت ایشان با پیام تسلیتی نسبت به معظم له آیت الله حاج شیخ ابوالحسن مقدسی شیرازی را به عنوان امام جمعه مشهد مقدس منصوب کردند.

برگزاری جلسات تفسیر وبیان مسائل اعتقادی ، آیت الله عبدخدایی براساس نیازهای مخاطبین ونیازهای جامعه سه طیف جلسات درمشهد داشتند : 1) عصرهای جمعه درمنزل خود ایشان که جلسه ای منحصر به فرد بود وازنقاط مختلف ایران دراین جلسه حضور می یافتند. 2) شب های پنجشنبه که درقالب دوره قرآن بود وپس از تلاوت آیات قرآنی ، معظم له به تفسیر وبیان اصول عقائد می پرداختند . 3) جلسات سیار هفتگی که درنقاط مختلف شهر مشهد مقدس دربرخی از شبها برگزار می گردد.

تدریس فقه واصول ، آیت الله عبدخدایی درمنزل خود دروس رسائل ومکاسب وهمچنین خارج اصول را تدریس می کردند .تأسیس مدرسه علمیه جعفریه درسال 1387 ق برابر با 1346 ش براساس وقفنامه ، طلاب این مدرسه باید به " تفسیر ،حدیث ، فقه واصول وعقاید اسلامی به میزان دلائل محکم " اشتغال داشته با شند این مدرسه از طلا بی پذیرش به عمل می آورد که دروس مقدماتی را گذرانده وهمزمان با آغاز دروس فقه واصول ، به تفسیر ،حدیث وعقاید بپردازند . بزرگانی همچون حضرات آیات وحجج اسلام :

حسین گرایلی، سید علی اصغر حسینی ، سید عنایت الله دریاباری ، سید حسن شریعتی ، علی اکبر گنجی ، عبد المجید دیانی، عزیز الله فیاض صابری ، محمدعلی مهدوی راد ، غلامعلی شجاعی ، عباسعلی بهاری ، محمد حسن ربانی راد ، علی اکبر احمدپور،غلامحسین اسماعیلی  و...وبسیاری دیگر از فرزانگان که درمسند تدریس وتعلیم وتربیت یا مناصب وپست های مختلف به خدمت درنظام مقدس اسلامی مشغول هستند از جمله طلاب این مدرسه بوده اند.

نهضت روحانیت وقیام 15 خرداد 1342

آیت الله شیخ غلامحسین عبدخدایی درااقدامی انقلابی طی تلگرامی به آیت الله بهبهانی (ره) انجمن های ایالتی وولایتی وکارهای اسد الله علم را محکوم نمود. ایشان درنهضت ملت بر علیه شاه نیز حضوری موثر داشت وهمگام با روحانیت آگاه ومبارز درسراسر ایران اقدام به اعتصاب وترک نماز جماعت می نمود وبه هرشکل ممکن مخالفت خود را با نظام شاهنشاهی را ابراز می نمود .

هنگامی که شاه به مشهد می آمد برای ملاقات با او ازایشان دعوت می کردند ،گاهی دعوتنامه دارای چهار مهر بود مانند نخست وزیری ،وزارت دربار،  استانداری  وسازمان امنیت ودرروز ملاقات نیز مأموری جهت پیگیری وتاکید بر حضور معظم له می فرستادند ولی ایشان چند روز به آمدن شاه ، نماز جماعت که درحرم مطهر داشتند را تعطیل می کرد وبه صورت مخفیانه به منزل

یکی ازدوستان یا بستگان می رفتند ووقتی شاه از مشهد بر می گشت ایشان همان شب به نماز جماعت می رفت وبرنامه های خود را شروع می کرد . آیت الله عبدخدایی برای جشن های سلطنتی وتاجگذاری که در آبان ماه 1346ش انجام گرفت نیز از مشهد خارج شد

ویژگی های اخلاقی

فرزندان محترم ایشان می فرمودند : دراین مدت که درخدمت ایشان بودیم هیچ گاه حرف رکیکی نشنیدیم .ناراحت می شد اما عصبانیت وتندی نمی کرد شوخ وخوش مشرب بود وداستان مزاح آمیز درحافظه داشت اما درهیچکدام خلاف شرع یا خلاف نزاکت نبود هیپگونه ادعا ومدعائی نداشت وپیرایه ای درگفتار وکردارش نبود ظاهر وباطنش یکی بود اگر دردعا اشکی می ریخت ویا

 درحرم با تمام وجود گریه می کرد یا دربالاسر حضرت هنگام قرائت قرآن یا دعا سر راهمراه با گریه تکان می داد این ها همه برخاسته از انگیزه درونی اش بود و.....

بیمه بهداشت  محصلین  علوم دینی مشهد

 بیمه بهداشت محصلین  علوم دینی مشهد درسال 1347ش  ومشورت با آیات :میرزا جواد آقا تهرانی ،میرزا حسنعلی مروارید ،میرزا علی آقا فلسفی جهت راه اندازی آن ،طلاب علوم دینی وخانواده آن ها ،طبق ضوابط ومقرراتی می تو انستند با ارائه "دفترچه بیمه بهداشت محصلین " به متخصصین معتمد درمشهد ، بدون آنکه  وجهی بپردازند تحت درمان قرار گیرند وداروی رایگان دریافت نمایند.

روابط با علماء: آیت الله حاج شیخ غلامحسین عبدخدایی برای عالمان احترام خاصی قائل بود وبا آیات عظام: حاج سید یونس اردبیلی ،سید محمدهادی میلانی ،سید علی علم الهدی ،حاج سید جلیل الدین حسینی ،سید جواد خامنه ای ،حاج شیخ هاشم قزوینی ،حاج شیخ مجتبی قزوینی و میرزا جواد آقا تهرانی ومیرزا حسنعلی مروارید رابطه ای نزدیک داشت ومورد احترام همگان بود تا آنجا که آیت الله میلانی به وی لقب " شیخ العلماء " داده بود.

بحث فقهی (کمپانی):بعد سال 1314ش آیت الله عبدخدایی با تعدادی از علماء مذکور مانند حضرات آیات :حاج سید جواد خامنه ای ،سید علی علم الهدی ،سید علی اکبر خویی ،سید جلیل الدین حسینی ،حاج شیخ حبیب الله ملکی تبریزی ،حاج میرزا با قر تبریزی ،محمدرضا کلباسی  ،محمدرضا بخارایی وشیخ اسماعیل کلاتی  جلسه مباحثه دسته جمعی داشتند که به صورت سیار هر روزی در منزل یکی از ایشان برگزار می شد وبه گفتگو وبحث درمسائل فقهی با محوریت الحدائق الناظره وجواهر الکلام می پرداختند .

 دراین جلسه گاهی اوقات علماء وشخصیت های روحانی سایر شهرها که نیز به زیارت حضرت امام رضا ( علیه السلام ) مشرف می شدند شرکت می کردند ودررابطه با مباحث علمی واجتماعی به بحث وگفتگو می پرداختند .این جلسات مباحثه به بحث کمپانی معروف بوده است.

محبت ودست گیری نسبت به یتیمان :

آیت الله عبدخدایی احساسات پاکی داشتند علاوه بر کمک های غیر مستقیم ، خود نیز بر سر یتیمان دست می کشید وبا اینکه بیش از 80 سال سن داشت گاهی به همراه گروه های خدماتی موسسه خیر یه انصار الحجه به منازل یتیمان می رفت وحتی درشب های زمستان درکوچه های پر گل اطراف شهر به سختی توشه های آذوقه را به دوش می کشید تاوارد منزل بینوائی می شد،البته اطرافیان کمک می کردند ولی او دوست داشت خودش دستی برساند وزیر کیسه آذوقه را بگیرد. نسبت به خانواده های بی سرپرست روحانی نیز توجه ویژه داشت ،زیرا اگر آن روزها یک نفر روحانی از دنیا می رفت هیچ کس نبود خبری از خانواده بگیرد همین امر سبب شد که ایشان لیستی از اسامی آنها تهیه نماید ووجوهی به صورت نقدی به آنها پرداخت کند واین کار تاهنگام رحلت ایشان ادامه داشت .

تألیفات :

آیت الله عبدخدایی  زمان ونیازهای جامعه را به درستی  می شناخت وبدون فوت وقت ودرکمترین زمان ،تألیفاتی  فاخر را به جامعه

 عرضه می کرد ؛ مجله تذکرات دیانتی که 90 سال پیش درتبریز هر 15 روز یکبار منتشر می شده است ، مجله ندای حق که بین

 سال های 1364 و1365 ق برابر با 1324 و1325 ش درپاسخ به شیخ محمد مردوخ کردستانی منتشر می شده است ، کتاب

 گوهرهای درخشان یا الدروس الدینیه در12 جلد در اثبات حقانیت تشیع ،اصول مهذبه (خلاصه الاصول ) که یک دوره اصول است

 همراه با ابداعات ونظریات ابتکاری معظم له ، انوار لامعه (تفسیر سوره مبارکه اعلی )،الدّررالثمینه (تفسیر سوره مبارکه جمعه

 )،رهبر سعادت ،ترجمه وجوه اعجاز قرآنی نوشته مرحوم علامه بلاغی ،انوار مشرقه ودرّرالقیمه ، نشریه خداشناسی به زبان ساده

 (2جلد )،ترجمه نکت اعتقادیه مرحوم شیخ مفید ،بیان الحق (مسائل فقهی )،معتبر ترین زیارتنامه (ترجمه زیارت امین الله )و...از

 تألیفات این عالم وارسته است. والسلام من اتبع الهدی.

کمترین – مهدی معصومی 6اردیبهشت 1396ه ش