ولادت و تحصیلات

آیت الله حاج سید حسن طباطبایی قمی فرزند ارشد آیت‌الله‌العظمی حاج سید حسین طباطبایی قمی، از علمای حوزه علمیه مشهد سال‌ها در جهت شکوفایی احکام نورانی اسلام و ترویج معارف اهل‌بیت عصمت و طهارت علیه‌السلام مشغول تدریس و تبلیغ بود، در روز سوم سفر سال ۱۳۲۹ قمری در شهر نجف اشرف دیده به جهان گشود.

ایشان در جوانی به همراه پدرش و به درخواست اهالی خراسان و سفارش میرزا محمدتقی خان شیرازی،  به مشهد مقدس مهاجرت نمود و تحصیلات خویش را در آن شهر آغاز نمود. وی در وقایع قیام مسجد گوهرشاد در سال ۱۳۱۴ شمسی که در شهر مشهد نسبت به تغییر لباس و کشف حجاب روی داد، به‌عنوان اعتراض به همراه پدر بزرگوارش عازم تهران شد؛ بعدازآن که به دستور رضاخان و ادبیات تبعید شدند، از سوی پدر مامور جمع آوری خانواده و رساندن ایشان به عراق گردید.

آیت الله حاج حسن پس از ورود به عراق، سالیان متمادی در حوزه های علمیه کربلا و نجف اشرف از محضر اساتید و مراجع بزرگی مانند آیات عظام میرزای نائینی، آقا ضیاءالدین عراقی، شیخ محمدحسین اصفهانی، شیخ کاظم شیرازی(رحمه الله) و سایر مدرسین تلمذ نمود  و به مقام اجتهاد و مرجعیت نایل گردید.

 ایشان پس از رحلت پدر خود، جهت اداره حوزه علمیه مشهد و تربیت فضلای دینی به زادگاه خویش بازگشت و به تدریس و تربیت طلاب علوم دینی مشهد مشغول شد. 

مبارزات سیاسی

او پس از مدتی به دلیل وسعت ارتباطات، همراه با شجاعت ذاتی و حسن معاشرت در میان اقشار مردم محبوبیت خاصی پیدا کرد و به عنوان امام جماعت مسجد گوهرشاد انتخاب شد؛ به همین دلیل از ابتدای مبارزات مردمی علیه رژیم پهلوی، وی از پیشگامانی بود که در تمامی مراحل نهضت اسلامی مردم ایران همگام با سایر مراجع و علمای بزرگ و مبارز، نقش مهمی در پیشبرد انقلاب اسلامی ایران ایفا نمود.

به دنبال تحریم عید سال ۱۳۴۲ شمسی از طرف امام خمینی رحمت الله علیه و اعلام عزای ملی، نیروهای نظامی و امنیتی خراسان به مجلس عزاداری که به همین مناسبت با حضور ایشان و آیت الله میلانی برگزار شده بود، حمله کردند.

موضع ‌گیری‌های قاطع آیت الله حاج‌آقا حسن قمی باعث شد که قبل از فرارسیدن محرم ۱۳۴۲ شمسی و ۱۵ خرداد، ساواک مشهد در گزارشی پیشنهاد کند که ایشان به علت اینکه هسته  اصلی تشنج درشهر مشهد می باشد، تبعیدگردد و بالاخره در روز ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ شمسی در برگشت از مسجد گوهرشاد توسط نیروهای امنیتی رژیم پهلوی دستگیر و به تهران منتقل گردید.

ایشان در تهران به همراه حضرت امام خمینی رحمت الله علیه به مدت ۱۵ روز در زندان قصر زندانی شدند و پس از مدتی به پادگان عشرت آباد منتقل گردیدند. و بعد از مدتی از زندان آزاد و به مشهد بازگشت و به مبارزات خود علیه رژیم پهلوی ادامه داد.

به دنبال تبعید حضرت امام خمینی رحمت الله علیه از ایران و انتشار خبر در مشهد، علمای مبارز آن شهر در منزل آیت الله میلانی اجتماع کردند و تصمیم گرفتند تا به عنوان اعتراض نسبت به اقدام رژیم پهلوی در اخراج امام از ایران، در مسجد گوهرشاد تحصن نمایند. از جمله علمای  شرکت کننده در این اجتماع آیت الله قمی بود که بلافاصله منزل ایشان به محاصره نظامی درآمد.

ایشان همزمان با پخش تصویب قانون حمایت از خانواده در سال ۱۳۴۵ شمسی، آن لایحه را مخالف شرع دانست. او با ارسال تلگرافی به هویدا ضمن اعتراض به اقدام وزیر دادگستری از تقدیم چنین لایحه ای به مجلس، بعضی از مفاد آن را در زمینه ازدواج و طلاق مخالف احکام شرع و قرآن اعلام کرد و از هویدا خواست تا لایحه مذکور را پس بگیرد. پس از این جریانات رژیم پهلوی تصمیم گرفت آیت الله قمی را از محل اقامتشان دورکند و به همین سبب در سال ۱۳۴۶ شمسی ایشان را از مشهد به زاهدان و خاش تبعید نمود.

وی بعد از ۱۴ ماه اقامت در خاش، از سوی نیروهای امنیتی و انتظامی رژیم به خانه ای در کرج منتقل شد و تا پیروزی انقلاب اسلامی در آنجا ماند و در حصر کامل و مراقبت ویژه قرار گرفت.

در دوران پیروزی انقلاب اسلامی بیت آن عالم ربانی یکی از پایگاه‌های مردمی در پیشبرد اهداف بلند و موفق انقلاب اسلامی به شمار می رفت.

مرحوم آیت الله حاج‌آقا حسن قمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز مجدداً در شهر مشهد ساکن گردید. وی در حوزه مشهد به ادامه فعالیت های خود پرداخت پس از مدتی به جهت برخی مسائل، در محافل و اجتماعات حاضر نشد وتا آخرعمر، در خانه محبوس گشت.

تالیفات

آیت الله قمی، آثار علمی متعددی از خود به یادگار گذاشت از جمله آن‌ها کتاب الحج (۳ جلد)،  حاشیه بر عروه الوثقی، تقریرات درس اصول میرزای نائینی، رساله عملیه و مناسک حج  ایشان می باشد.

ارتحال

ایشان هر شب مجلس نشر احکام و معارف دینی برگزار می کرد و سرانجام با سپری کردن یک قرن عمر و تلاش برای حفظ حریم تشیع علوی، ساعت ۶ بامداد روز دوشنبه ۲۰ خرداد سال ۱۳۸۶ شمسی ندای حق را لبیک گفت و به رحمت ایزدی پیوست.

پیکر این عام ربانی با حضور باشکوه علما و مردم و پس از اقامه نماز توسط آیت الله وحید خراسانی در دارالزهرا حرم رضوی به خاک سپرده شد.