ولادت و تحصیلات

آیت الله حاج میرزا علی اکبر نوقانی در سال ۱۳۰۰ قمری در مشهد مقدس قدم به عرصه گیتی نهاد. پدر وی حاج میرزا موسی، از بزرگان و صالحان مشهد مقدس بود. چون ایشان مدتی در محله نوقان مشهد سکونت داشت، به         « میرزای نوقانی» معروف شد.

میرزا علی اکبر نوقانی تحصیلات خود را در حوزه علمیه مشهد شروع کرد و تا ۲۷ سالگی در آنجا از محضر استادان گرانقدری همچون میرزا عبدالجواد ادیب نیشابوری و حضرات آیات مرحوم حاج سید عباس شاهرودی و حاج شیخ حسنعلی تهرانی بهره مند شد و با فرزند استاد خود، میرزا علی آقا تهرانی هم درس و هم مباحثه بود.

هجرت به نجف اشرف

ایشان در سال ۱۳۲۷ قمری با اجازه پدر خود رهسپار نجف اشرف گردید و ذوق و استعداد فراوان وی بهترین یاورش برای رسیدن به قله کمال شد.

وی در نجف اشرف، توفیق بهره مند شدن از محضر استادان بزرگ و عالمان آن سامان برایش فراهم گشت. خارج اصول را از محضر آخوند ملا محمد کاظم خراسانی و خارج فقه را از محضر آیات عظام مرحوم سید محمد کاظم یزدی و مرحوم شریعت اصفهانی فراگرفت.

میرزای نوقانی در نجف اشرف با آیت الله حاج سید عبدالهادی شیرازی، که بعد ها از مراجع تقلید شیعه نیز گردید، رفیق و هم مباحث شد؛ به‌طوری‌که بعد از آمدنش به ایران، این رفاقت و دوستی ادامه یافت.

وی در پایان اقامت خود در نجف اشرف با اخذ اجازه اجتهاد از آیت الله العظمی میرزا محمد تقی شیرازی و آیت الله حاج شیخ عبدالله مازندرانی مهیای بازگشت به مشهد مقدس گشت.

بازگشت به مشهد مقدس

میرزای نوقانی در سال ۱۳۳۰ قمری به مشهد مقدس بازگشت و به ارشاد مردم و رد مخالفان پرداخت و پس از واگذار شدن تولیت «مدرسه نواب» به او، تعلیم و تربیت طلاب علوم دینی را وجهه همت خویش قرار داد.

ایشان پس از مراجعت از نجف اشرف تا پایان عمر- قریب به چهل سال- در مشهد اقامت گزید و به تدریس و تعلیم و تربیت طلاب اشتغال ورزید و بسیاری از دانشوران از محضر درس وی استفاده بردند.

این عالم بزرگ، طلاب فاضل مدرسه نواب را-که وی متولی آن بود- برای ادامه تحصیل و رسیدن به آخرین مراحل علمی به حوزه‌ی علمیه نجف و قم گسیل می‌داشت و به جهت ترغیب و تشویق طلاب به امر تحصیل، آن ها را از جهات مادی و معنوی بسیار مورد بذل و بخشش قرار می داد.

میرزای نوقانی خطیبی توانا بود و با بیان دلنشین خود، مردم را متوجه معارف حقه الهی و تربیت دینی ­می­کرد. روزهای عاشورا در منزل خود- واقع در محل کنونی تکیه فتاح خان- منبر می رفت.گاهی نیز در مدرسه میرزا جعفر یا مسجد گوهرشاد یا مدرسه نواب به ایراد خطابه می پرداخت. منبر ایشان سرشار از مطالب تاریخی، آیات و روایات و شامل نکات ادبی، امثال، حکم و پند و اندرز و آمیخته با شعر بود و کسی از سخنان ایشان خسته نمی شد. در پایان منبر- از روی یادداشت های خود- مقتلی می خواند که شور و هیجان خاصی در مردم به وجود می آمد.

فعالیت های سیاسی

میرزای نوقانی چنان که اهل دیانت بود، اهل سیاست نیز بود. ایشان دوره مشروطه را درک کرده بود و در محضر چهره های برجسته ای چون آخوند خراسانی و میرزای دوم (شیرازی) شاگردی کرده بود، و از رویدادهای جامعه بی‌خبر نبود؛ به‌طوری‌که در اواخر عمر، ایشان مرتباً نسبت به فعالیت های گروهی از مسیحیان که در بیمارستان آمریکایی اتفاق می افتاد، اعلام خطر و به شدت به حکومت انتقاد نمود که همین مسئله سبب شد پس از درگشت وی، نایب التولیه وقت به بهانه کسب تکلیف از تهران در خصوص دفن ایشان در حرم مطهر تعلل نماید.

وی پس از بازگشت از عتبات عالیات و اتمام تحصیل، حضور فعالی در صحنه سیاسی مشهد ایفا نمود و در جریان فاجعه خونین مسجد گوهرشاد (۱۳۱۴ شمسی) نیز شرکت داشت. مردم متدین مشهد و روستاهای اطراف به دستور عالمانی همچون مرجع عالیقدر حاج‌آقا حسین قمی ، آقا سید یونس اردبیلی و میرزای نوقانی به عنوان اعتراض به «کشف حجاب» در مسجد جامع گوهرشاد تحصن کردند و با سخنرانی خطیب توانا، مرحوم بهلول حرف دل خود را بیان نمودند.

او با مرحوم امام خمینی رابطه بسیار دوستانه‌ای داشت. امام پیش از درگذشت میرزا، وقتی به مشهد می آمد به بیت ایشان وارد می شد و با یکدیگر مکاتباتی نیز داشتند. پس از ارتحال میرزای نوقانی هم، امام به‌قصد ابراز تسلیت و دلجویی به مشهد مقدس آمد و هفته‌ای در منزل فرزندش حاج میرزا محمد مهدی نوقانی به سر برد.

تألیفات

میرزای نوقانی در طول عمر با برکت خود آثاری از خود بر جای گذاشت، از جمله: سه مقاله نوقانی ( در رد یهود و نصارا و مذاهب سیاسی) دو مقاله نوقانی (در رد مادیون و کمونیست ها)، تعلیقاتی بر شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، شرح بخشی از گوهر مراد، تعلیقه ای بر کفایه الاصول، یک دوره تاریخ و مقتل صحیح کربلا از منابع معتبر اهل سنت و شیعه، مجموعه اشعار و مباحث ادبی و تاریخی.

وفات

سرانجام آیت الله حاج میرزا علی اکبر نوقانی در شب دهم جمادی‌الاولی سال ۱۳۷۰ قمری مطابق با ۲۸ بهمن ماه سال ۱۳۲۹ شمسی بر اثر سکته قلبی دعوت حق را لبیک گفت و روحش به سرای جاوید شتافت. پیکرش پس از تشییع باشکوهی در پایین پای مبارک حضرت رضا علیه السلام در «دارالسعاده» به خاک سپرده شد.