ولادت و تحصیلات

حضرت آیت الله حاج سید یونس اردبیلی فرزند ملا سید محمد تقی فرزند میر فتحعلی، در سال ۱۲۹۳ قمری برابر با سال ۱۲۵۵ شمسی در خاندان علم و فضیلت در شهر اردبیل دیده به جهان گشود. اجداد ایشان همگی از روحانیون برجسته و سرشناس منطقه بودند که خدمات آن‌ها زبانزد خاص و عام بود.

ایشان پس از گذراندن دوران کودکی تحت تعلیم و تربیت والدخود، قرائت قرآن و دروس مکتب خانه ای و مقدمات علوم حوزوی را فرا گرفت. وی پس از مدتی در حلقه درس علماء  وقت حوزه علمیه اردبیل از جمله آیت الله سید مرتضی خلخالی وارد گردید و در سنین نوجوانی با توجه به استعداد درخشان خود به رتبه بالایی از علم دست یافت.

آیت الله اردبیلی در سال ۱۳۱۰ قمری برابر با سال ۱۲۷۱ شمسی، عازم حوزه علمیه زنجان شد و به مدت دو سال از دروس معقول و منقول عالم عامل و فقیه زاهد آیت الله آخوند ملا قربانعلی زنجانی معروف به حجت الاسلام زنجانی، آیت الله آخوند ملا علی زنجانی و آیت الله مجید حکمی بهرمند گردید.

ایشان در سال ۱۳۱۲ قمری به حوزه علمیه نجف اشرف که در آن زمان با حضور علما و فقهای نامی یکی از پرفروغ ترین دوران های خود را سپری می کرد. عزیمت نمود و از محضر آیات عظام فاضل شربیانی، شریعت اصفهانی، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی و به‌خصوص آخوند ملا محمدکاظم خراسانی کسب فیض نمود و به مرتبه عالی اجتهاد نائل آمد.

وی پس از رحلت استاد خود مرحوم آخوند خراسانی در سال ۱۳۲۹ قمری در حوزه علمیه نجف بر کرسی تدریس نشست و جویندگان علم و فضیلت را از گنجینه دانش خود بهره مند ساخت.

آیت الله حاج سیدیونس اردبیلی پس از چند سال و همزمان با دوران مرجعیت حضرت آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی به کربلای معلی مشرف شد و در حوزه درسی میرزای شیرازی شرکت کرد و مورد توجه ایشان قرار گرفت؛ به‌طوری‌که رسیدگی به امور طلاب علوم دینی از سوی میرزای شیرازی به وی واگذار شد و مدتی نیز سرپرستی حوزه نجف را برای گرفت.

بازگشت به اردبیل

وی در سال ۱۳۴۶ قمری درحالی‌که از علما و فقهای برجسته و سرشناس حوزه مقدسه نجف اشرف به شمار می رفت،  بر اثر چشم درد به زادگاه خود دارالارشاد اردبیل مراجعت نمود و از آنجا که در این تاریخ بسیاری از بزرگان حوزه علمیه اردبیل همچون حضرات آیات میرزا یوسف مجتهد اردبیلی، میرزا علی اکبر آقا مجتهد، میرزا عبدالله اردبیلی، شیخ ستار اردبیلی، شیخ حسن طاهری و دیگران، چهره در نقاب خاک کشیده بودند، آیت الله حاج سید یونس اردبیلی به عنوان یکی از علمای اعلام اردبیل در مسند افتاء و مرجعیت و تدریس و ارشاد نشست و به رتق و فتق  امور دینی منطقه در کنار سایر علما همت گمارد.

ایشان در مسجد محله «قنبلان» به اقامه جماعت پرداخت و در این محل و در مسجد جامع شهر به وعظ و ارشاد مردم و همچنین تدریس سطوح عالی حوزه و درس خارج فقه مشغول شد.

سفر به مشهد مقدس

در پانزدهم ربیع الاول سال ۱۳۵۴ قمری مصادف با ۲۵ خرداد سال ۱۳۱۴ شمسی به قصد اقامت و مجاورت حضرت امام رضا علیه السلام، عازم مشهد مقدس شد و مورد استقبال علما و عموم طبقات آن سامان واقع گردید.

همزمان با ورود آیت الله اردبیلی، موج واقعه ننگین کشف حجاب رضاخانی به مشهد مقدس رسید و ایشان که از روحیه شجاع و انقلابی برخوردار بود، درکنار آیت الله حاج‌آقا حسین قمی و آیت الله میرزا محمد آقازاده و دیگر علمای مشهد، رهبری نهضت مقاومت در برابر اقدامات ضد دینی رضاخان را عهده‌دار شد و منزلش، محل اجتماع و تصمیم‌گیری‌های مهم علماقرار گرفت.

وی پس از سقوط رضاخان در بین سالهای ۱۳۲۰ و ۱۳۲۴ شمسی پس از توقفی کوتاه در تبریز، به مشهد مقدس بازگشت و ضمن اقامه جماعت در مسجد گوهرشاد و تدریس در خارج فقه و اصول در حوزه علمیه مشهد، بهترین جزوه مراجع تقلید جهان تشیع قرار گرفت.

ایشان مدارس علوم دینی را که شدیدتر از هر جای دیگر، مورد تهاجم قرار گرفته بود شرایط آشفته ای داشت، با همکاری دیگر علما، سر و سامان داده و رونقی دیگر بخشید و بار دیگر بیت ایشان این مرجع تصمیم گیری های سیاسی و مذهبی مشهد تبدیل شد. اوهمراهی خوبی نیز با آیت الله کاشانی در نهضت ملی کردن نفت داشت وخدمات ارزنده فرهنگی و اجتماعی خوبی انجام داد.

آثار و خدمات علمی

آیت الله اردبیلی در طول حیات بابرکت خود، شاگردان برجسته ای در حوزه های علمیه نجف اشرف، اردبیل و  مشهد مقدس تربیت نمود، بزرگانی مانند حضرات آیات و حجج اسلام  سید محمد حجت کوه کمره ای، شیخ محمد علمی اردبیلی، شیخ محمد واعظ زاده  خراسانی، حاج‌آقا مروج، شیخ کاظم مدیر شانه چی، شیخ عبدالرحیم جعفری، شیخ یوسف صاحب الزمانی، میرزا حسین واعظ، دکتر سید جواد مصطفوی، شیخ جعفر زاهدی، ملا بشیر مدرس، میرزا ولی الله اشراقی سرابی، شیخ ابراهیم سلطانی گل شیخی و شیخ ابوالفضل دانیالی.

ایشان تألیفاتی  را نیز در زمینه فقه و اصول از خود به یادگار گذاشته است که از آن جمله،دوره کامل فقه، رساله هایی در صلوه المسافر، قاعده لاضرر، فروعات علم اجمالی، بحث ترتب و معتقدات القاصر فی اصول الدین، حاشیه بر کتاب عروه الوثقی، تعلیقه بر کفایه و رساله عملیه به نام «وجیزه المسائل» می باشد.

«مبارزات آیت الله سید یونس اردبیلی به روایت اسناد و خاطرات» عنوان کتابی است که از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی برای اولین بار پیرامون زندگی و فعالیت‌های علمی و مبارزاتی این فقیه مبارز در سال ۱۳۸۵ منتشر شده است.

وفات

این مرجع عالیقدر و فقیه عالی مقام یک سال پیش از ارتحالش در حدود سال ۱۳۷۶ قمری بر اساس علاقه ای که داشت، به نجف اشرف سفر کرد تا اواخر عمر خود را در آنجا بگذراند. با حضور در آن شهر، علما و مردم نجف در دیدارش شتافتند و استقبال فوق العاده ای ازاوکردند.

آیت الله اردبیلی به اصرار علما و فضلای نجف اشرف، درس خارج فقه شروع کرد که به مدت شش ماه ادامه یافت. ایشان سرانجام، به دلیل کسالتی که داشت، به اصرار فرزندش جهت معالجه به ایران بازگشت و در بیمارستانی در تهران بستری شد. 

اما چند صباحی نپایید که در ۲۱ ذیقعده  سال ۱۳۷۷ قمری برابر با  بیستم خرداد سال  ۱۳۳۷ شمسی دفتر زندگانی سراسر افتخاشر به سر آمد و جان به جان آفرین تسلیم کرد.

پیکر آن مرحوم در میانه حزن و اندوه علما و مردم تهران تشییع وبه فرودگاه حمل گردید و پس از انتقال به مشهد مقدس و یک تشییع باشکوه در پایین پای مقدس حضرت ثامن الحجج امام علی بن موسی الرضا در رواق دارالسعاده به خاک سپرده شد.

خبر ارتحال ایشان در شهرهای مختلف پخش شد و محافل ترحیمی از سوی علما و مراجع تقلید مانند حضرت آیت الله بروجردی در قم و سایر شهرها برگزار گردید.