ولادت و تحصیلات

آیت الله حاج محمدرضا بخارایی در حدود سال ۱۲۸۶ شمسی در خانواده ای اهل علم و فضیلت در بخارا دیده به جهان گشود.

پدر ایشان حاج سیدمحمدتقی از روحانیون برجسته و فاضل بود که پس از مهاجرت فرزندش به ایران، توسط مأموران رژیم کمونیستی شوروی شبانه دستگیر و سالیان طولانی به نقطه نامعلومی تبعید شد و پس از ۱۸ سال سرانجام به شهادت رسید.

شیخ محمدرضا پس از گذراندن دوره کودکی، در اوائل سال ۱۳۴۲ قمری به دنبال رویای صادقه ای که دیده بود و در آن حضرت امام عصر(ع) امر به عزیمت ایشان به مشهد مقدس کرده بودند، از بخارا به این شهر هجرت کردو به تحصیل مقدمات و سطوح فقه و اصول پرداخت و از محضر بزرگان حوزه علمیه مشهد به خصوص  ادیب اول و ادیب ثانی، آیت الله حاج هاشم قزوینی و حاج میرزا مهدی اصفهانی کسب فیض نمود.

خود ایشان در خاطراتش می نویسد: «وقتی به مشهد مشرف شدم گویا احساس کردم از جهنم به بهشت خلد آمده ام... .»

وی در این دوره، در جریان قیام مسجد گوهرشاد در کنار جوانان مبارز حضور داشت و پس از یک هفته مقاومت در مسجد، بطور غیر منتظره شب حادثه از دست دژخیمان رژیم نجات پیدا کرد.

آیت الله بخارایی به شوق زیارت بارگاه منور علوی و استفاده از بزرگان حوزه علمیه نجف اشرف، در سال ۱۳۵۶ قمری از راه بصره عازم نجف اشرف گردید و در دروس خارج فقه و اصول آیات عظام آقا ضیاء عراقی، حاج سید ابوالحسن اصفهانی، حاج سید محمود شاهرودی و حاج شیخ محمدعلی کاظمینی شرکت کرد و مورد توجه آن بزرگان به خصوص دو استاد متاخر خود و همچنین مورد الطاف خاص مرحوم حاج سید ابوالحسن اصفهانی قرار گرفت.

او در کنار تحصیل به تدریس سطوح حوزوی نیز اشتغال داشت و درس خارج برخی از مراجع نجف را برای جمعی از فضلا تقریر می کرد.

برجستگی شخصیت ایشان به حدی بود که پس از چندی از سوی علمای نجف، تولیت مدرسه بخارایی نجف اشرف که میراث اجداد گرامش بود، به او واگذار شد و حجره وی، مرکزی برای اجتماع فحول علمی نجف، بزرگان حوزه و شاگردان برجسته میرزای نائینی بود.

مدرسه بخارایی به تعبیر صاحب کتاب «ماضی النجف و حاضرها» محط رجال العلم و الفضل و الادب بوده و شخصیت هایی چون علامه امینی، آیت الله سیستانی، آیت الله وحید خراسانی و آیت الله میرزا کاظم تبریزی در آن پرورش یافته اند.

اقامت در مشهد مقدس

آیت الله حاج شیخ محمدرضا بخارایی پس از سال ها حضور در نجف اشرف و اخذ اجازه اجتهاد از آیات عظام حاج سید ابوالحسن اصفهانی و حاج سید محمود شاهرودی و اجازه نقل حدیث از مرحوم آقا بزرگ تهرانی و حاج شیخ عباس قمی و اجازه امور حسبیه از سایر مراجع وقت مانند آیات عظام حاج سید عبدالهادی شیرازی، حکیم و بروجردی، در حدود سال ۱۳۳۰ شمسی به مشهد مقدس بازگشت و به تدریس و اقامه جماعت در مسجدی در پایین خیابان مشغول شد.

ایشان با حضرات آیات حاج سید جواد خامنه ای، شیخ غلامحسین تبریزی، میرزا باقر تبریزی، حاج سید علی علم الهدی و میرزا حبیب الله ملکی، جواهر و کتب فقهی را مباحثه می کرد و خود در مدرسه خیراتخان به تدریس مشغول بود و با بسیاری از شخصیت های علمی و معنوی مشهد و قم ارتباط داشت.

وی در مسائل اجتماعی و سیاسی نیز نقش ارزنده ای داشت و در جریان انقلاب اسلامی با علمای انقلابی مشهد همگام بود. حسینیه بخارایی ها در مشهد که به همت ایشان تأسیس و بعدها بازسازی شد، نمونه ای از فعالیت های اجتماعی بر جای مانده از این عالم ربانی می باشد.

ارتحال

آیت الله حاج شیخ محمدرضا بخارایی قریب به صد سال عمر نمود و سرانجام در روز هفتم شعبان سال ۱۴۲۴ قمری برابر با دوازده مهر سال ۱۳۸۲ شمسی در مشهد مقدس دار فانی را وداع گفت. همزمان با ارتحال ایشان دروس حوزه علمیه خراسان تعطیل و اطلاعیه ای از سوی اساتید مبرز حوزه در تجلیل از ایشان صادر گردید و پیکر پاک ایشان پس از اقامه نماز به امامت آیت الله حاج میرزا علی فلسفی، به سفارش مقام معظم رهبری در حرم مطهر رضوی (صحن نو،­ورودی دارالذکر) در همانجا که آرزو داشت، به خاک سپرده شد.

ایشان در زمان حیات خود تقریرات فقهی و اصولی اساتیدش را به آیت الله علم الهدی سبزواری و مجموعه یادداشت های خود به نام «جامع الشتات» را به آیت الله شهید مطهری واگذار نمود.

حجج اسلام و المسلمین مرحوم شیخ محمدجواد بخارایی (متولی مدرسه بخارایی نجف اشرف و از­نزدیکان حضرت آیت الله سیستانی)­و­شیخ مهدی بخارایی (از روحانیون و فضلای مشهد مقدس) فرزندان این عالم ربانی می باشند.