ولادت و تحصیلات

آیت الله حاج میرزا احمد کفایی خراسانی سومین فرزند آخوند خراسانی است که در ۱۷ ربیع الاول سال ۱۳۰۰ قمری در شهر نجف اشرف دیده به جهان گشود.

وی دروس مقدمات و سطوح حوزه را نزد بزرگانی چون آیات شیخ زین العابدین شاهرودی، شیخ ابراهیم دشتی، حاج سید ابوالحسن اصفهانی و میرزا محمد آقازاده( برادرش) فرا گرفت و در معقول و منقول از محضر آیت الله شیخ احمد شیرازی کسب فیض نمود. سپس در جوانی وارد حوزه با عظمت والد مکرمش آخوند خراسانی شد و ده سال از محضر ایشان استفاده علمی نمود و از پدرش اجازه اجتهاد گرفت.

او به دقت نظر و تیزهوشی و درایت معروف بود واز مستشکلان  به نام درس و پدر خود به شمار می‌رفت.

فعالیت های سیاسی

آیت الله حاج میرزا احمدکفایی در نهضت مشروطه از یاران پدرش بود و موقع فوت پدر- علیرغم وجود دو برادر بزرگترش یعنی میرزا محمد و میرزا مهدی-  وصی پدر گشت. او پس از رحلت پدر (در سال ۱۳۲۹ قمری) بازهم در مجامع علمی و سیاسی حضور فعال داشت و از همراهان مرحوم حاج سید ابوالحسن اصفهانی بود.

ایشان در انقلاب مردم عراق علیه انگلیس که به رهبری علما و مراجع صورت گرفت، حضوری فعال و جان برکفانه  داشت. او از مشاورین مهم آیت الله شیخ محمد تقی شیرازی بود و میرزای شیرازی سخت به او اعتماد داشت و احترامش می نهاد. درجه اعتماد میرزا به او در حدی بود که مُهرش را به او داده بود تا هرچه را صلاح بداند نوشته و از طرف میرزا مهر کند.

وقتی طرح ترک  مخاصمه انگلیس کلید خورد، ۱۷ تن از بزرگان به اعدام محکوم شدند که در طلیعه شان میرزا احمد کفایی قرار داشت. او در این ماجرا، مجبور به فرار به سوی حجاز شد و  یک سال در مکه میهمان پدر ملک فیصل اول بود. وقتی ملک فیصل پادشاه عراق شد، او به نجف بازگشت و باز هم بر ضد انگلیسی ها به فعالیت پرداخت تا اینکه در سال ۱۳۴۱ قمری (۱۳۰۲ شمسی) که علمای ایرانی را ازنجف اخراج کردند، وی نیز به ایران بازگشت و ساکن مشهد شد.

اقامت در مشهد مقدس

آیت الله حاج میرزا احمد کفایی در زمان رضاخان با تلاش فراوان در مقابل این قلدر بی سواد ایستاد و توانست مدرسه سلیمان خان را از دستبرد دژخیمان رضاخانی محفوظ داشته و به تدریس در آن بپردازد. مدرسه ای که حدود ۹۰ سال قبل، پدرش در آنجا درس خوانده بود.

ایشان پس از فوت برادر بزرگش میرزا محمد آقازاده، ریاست علمی حوزه مشهد را به عهده گرفت و پس از سقوط رضاخان نیز حوزه علمیه منحل شده خراسان را بازسازی نمود و بر رونق آن افزود.

او هر روز در مسجد گوهرشاد و در منزل خود به تدریس فقه و اصول می‌پرداخت و نیز خزانه دار حرم حضرت رضا بود.

آیت الله کفایی در این دوره، به مقابله با نظامیان روس که قصد تصرف خراسان را داشتند، پرداخت و آنان را از خراسان اخراج نمود. وی به شدت با توده ای ها و دموکرات ها سر ناسازگاری داشت به گونه ای که اگر سیاست‌های او که در پوشش هیئات مذهبی انجام می‌گرفت، نبود، خراسان را هم از ایران جدا می‌کردند.

ویژگی های اخلاقی و اجتماعی

اراده استوار، استغنای طبع، رشادت و شهامت فراوان، غیرت دینی و آزادی روح و پاکدامنی از خصلتهای این عالم ربانی بود.حب اهل بیت  در دل او موج میزد و به قول مرحوم آیت الله سید هاشم میردامادی (جد مادری آیت الله خامنه ای)، «میرزا احمد خیلی اهل ولایت بود.»  او در طول زندگی، ساده زیست بود و با وجود اینکه موقوفات مدارس و بودجه آن‌ها در اختیارش بود، هنگام وفات منزلی که در آن سکونت داشت ، رهنی بود و خود مقروض از دنیا رفت. مشهوراست که ایشان وارث زهد و تقوای  اعجاب برانگیز مرحوم آخوند خراسانی بوده و هم چون پدر خود اهل علم و عمل و اخلاق و سیاست بوده است. وی در سال ۱۳۳۱ شمسی در سفری به قم رفت و مورد استقبال مرجع جهان تشیع مرحوم آیت الله العظمی بروجردی قرار گرفت، به‌طوری‌که آن مرجع عالیقدر درس خود را به احترام ورود فرزند استاد آخوند خراسانی تعطیل کرد و به دیدارش رفت. آیت الله میرزا احمد کفایی با دربار شاه ارتباط داشت و تا پایان حیات خود رابطه اش را با شاه و مامورین رژیم در خراسان حفظ کرد. سیاست‌های خاص او به خصوص در سال‌های آخر عمرش، هماهنگی لازم را با روحانیت مبارز نداشت و موجب انتقاد شدید آن‌ها و انزوای سیاسی  وی گردید؛ با این وجود در طول حیات خود در راه ترویج مبانی فرهنگ دینی جامعه تلاش کرد و پناهگاه هزاران انسان در دوره ستم شاهی بود و خدمات زیادی برای علما، طلاب و مردم مشهد انجام داد.

مرحوم امام خمینی فرموده بودند: «در نهضت ضد شاهی حساب دو تن را از باقی علمایی که با من همکاری نکردند جدا کنید، یکی میرزا احمد کفایی و دیگری سید احمد خوانساری، چرا که این دو از روی تشخیص و اجتهاد خود با دربار مرتبطندو برای حفظ مصالح عمومی و کیان روحانیت است که این کار را می‌کنند نه از روی جلب منفعت شخصی... » وی در عین حال از دربار دل خوشی نداشت و پس از نهضت ۴۲ می فرمود: «آقای خمینی در ایران نفر اول است». مرحوم امام هم وقتی به مشهد می رفتند، به دیدار ایشان می آمدند.

ارتحال

آیت الله حاج میرزا احمد کفایی سرانجام پس از یک دوره بیماری، در روز ششم دی ماه سال ۱۳۵۰ شمسی ­براببا هشتم ذیقعده  سال ۱۳۹۱ قمری، در سن ۹۱ سالگی در مشهد مقدس در گذشت و پیکر مطهرش باشکوه فراوانی تشییع و در رواق دارالسعاده حرم مطهر رضوی در کنار برادرش میرزا مهدی آیت الله زاده خراسانی به خاک سپرده شد.

این عالم ربانی هنگام ورود به مشهد با خاندان شهیدی از نسل میرزا مهدی شهید رابع وصلت نمودکه حاصل آن سه پسر و هشت دختر می باشد. آیت الله شیخ عبدالرضا کفایی استاد حوزه علمیه قم، معروفترین فرزند ایشان و از تنها بازماندگان و شخصیت‌های علمی خاندان مرحوم آخوند خراسانی به شمار می رود.