ولادت و تحصیلات

حضرت آیت الله حاج سید حسین طباطبایی قمی فرزند حاج سید محمود قمی در ۲۸ رجب سال ۱۲۸۲ قمری در شهر قم دیده به جهان گشود.

وی تحصیلات ابتدایی خود را در یکی از مکتب خانه های قم آغاز کرد و پس‌ ازآن وارد حوزه علمیه شد و دروس مقدماتی حوزه را در محضر استادان این فن فرا گرفت.

ایشان جهت تکمیل تحصیلات راهی تهران شد و دروس دوره سطح مانند معالم ، قوانین، شرح لمعه، و رسائل و مکاسب را نزد اساتید برجسته آن حوزه آموخت و در سن ۲۲ سالگی در سفری عازم مکه و مدینه شد.

آیت الله حاج‌آقا حسین قمی در بازگشت از سرزمین وحی، به نجف اشرف رفت و پس از زیارت، راهی سامرا شد و در جلسه درس حضرت آیت الله حاج میرزا محمد حسن شیرازی شرکت نمود. وی پس ازدو سال کسب فیض و اقامت در سامرا، در سال ۱۳۰۶ قمری بار دیگر به تهران بازگشت.

ایشان در تهران تحصیلات خود را ادامه داد و از محضر اساتید بزرگی همچون حضرات آیات آقا علی مدرس، میرزا ابوالحسن جلوه، میرزا علی اکبر حکمی یزدی، میراز هاشم رشتی، شیخ علی نوری، میرزا ابوالحسن کرمانشاهی، میراز محمود قمی، شیخ عبدالمحسن مدرس ریاضی، شیخ فضل الله نوری و میرزا محمد حسن آشتیانی کسب فیض نمود و پس از پنج سال تحصیل بار دیگر به نجف اشرف بازگشت.

وی در این دوره، در محفل درس بزرگانی مانند آیات عظام میرزا حبیب الله رشتی، حاج آقا رضا همدانی، آخوند ملاعلی نهاوندی، آخوند ملا محمد کاظم خراسانی، سید محمد کاظم یزدی، سید احمد کربلایی و دیگر علما شرکت کرد و پس از سالها تحصیل و تدریس در آن حوزه مقدسه به درجه اجتهاد نایل گردید.

آیت الله قمی در سال ۱۳۲۱ قمری وارد سامرا شد و در درس‌های آیت الله میرزا محمد تقی شیرازی شرکت جست و در مدت ده سال اقامت در آن حوزه مقدسه، مراتب عالی علمی را یکی پس از دیگری پشت سر نهاد و مورد اعتماد و عنایت استادش قرارگرفت، به‌طوری‌که میرزای شیرازی مقلدان خود را در مسائل احتیاط به ایشان ارجاع می داد که این امر به این معنی بود که حاج‌آقا حسین قمی پس از میرزا، اعلم مجتهدان آن زمان می باشد.

عزیمت به مشهد مقدس

ایشان پس از درخواست اهالی مشهد جهت فرستان عالمی باتقوا ومجتهدی دانا به آن دیار، به پیشنهاد میرزای شیرازی به ایران بازگشت و در مشهد مقدس رحل اقامت افکند.

آیت الله حاج آقا حسین قمی از بدو ورود با برپایی نماز جماعت، ارتباط خود را با عموم مردم برقرار کرد و علاوه بر پاسخگویی به سوالات مردم و رسیدگی به وضعیت محرومان و مستضعفان، زعامت و سرپرستی حوزه علمیه مشهد را نیز بر عهده گرفت و مباحث فقهی و اصولی را برای طالبان علم، در منزل خود تدریس نمود.

در این دوره (حدود سال ۱۳۳۵ قمری) به تعبیر مقام معظم رهبری، شاید برای اولین بار بود که درس خارج فقه و اصول به معنای مصطلح آن در حوزه های علمیه، توسط حضرات آیات حاج ‌آقا حسین قمی و حاج میرزا محمد آقازاده در حوزه علمیه مشهد آغاز شد و طلاب و فضلای فراوانی از محضر این دو استاد فرزانه حوزه کسب فیض نمودند.

ایشان اگرچه از مطرح‌شدن و دادن رساله و قبول مسئولیت مرجعیت امتناع می کرد، ولی با اصرار و مراجعه فراوان جمع زیادی از متدینین، سرانجام رساله احکام فارسی خود را با نام «مجمع المسائل» در سال ۱۳۵۱ قمری منتشر نمود و بدین ترتیب مرجعیت وی از آن تاریخ آغاز شد.

مبارزات سیاسی و رهبر قیام گوهرشاد

مرحوم حاج‌آقا حسین قمی عالمی مبارز و شجاع بود و همواره با سیاست های ضد دینی رژیم پهلوی مخالفت می کرد.

ایشان از سال ۱۳۰۷ شمسی که رژیم پهلوی، کارمندان را مجبور به اتحاد شکل لباس اروپاییان نمود، نسبت به رژیم حساس شد و در این زمینه با آیت الله شیخ عبدالکریم حائری مؤسس حوزه علمیه قم تماس گرفت و در موارد مختلف اعتراض خود را آشکار نمود.

وی در جریان کشف حجاب، مخالف شدیدتری از خود نشان داد که منجر به قیام گوهرشاد و در نهایت دستگیری و تبعید ایشان گردید.

تبعید به عراق

پس از قیام خونین مسجد گوهرشاد، رژیم ستم شاهی زمینه اخراج حاج‌آقا حسین قمی را از ایران فراهم کرد و پس از مدتی توقف در تهران، ایشان در سال ۱۳۵۴ قمری به عراق تبعید شد.

شاگردان و تألیفات

این مرجع مبارز در طول حیات پرثمر خود، شاگردان برازنده و فراوانی را در حوزه های علمیه مشهد، نجف و کربلا تربیت کرد که از آن جمله حضرات آیات میرزا حسن بجنوردی، آخوند ملاعباس­ تربتی،­شیخ­ محمد علی کاظمینی خراسانی، علامه امینی شیخ فاضل قفقازی، سید صدر الدین جزایری، حاج‌آقا بزرگ اشرفی شاهرودی، میرزا مهدی حکیم، سید محمد موسوی لنکرانی ،شیخ حسینعلی راشد تربتی، شیخ مجتبی قزوینی، شیخ هاشم قزوینی، میرزا احمد مدرس یزدی، سید جواد خامنه ای، شیخ ذبیح الله قوچانی، سید عبدالله طباطبایی تهرانی، سید مهدی طباطبایی قمی، شیخ کاظم دامغانی، سید حسین موسوی نسل، شیخ غلامحسین محامی بادکوبه ای، شیخ یوسف بیارجمندی شاهرودی، شیخ علی توحیدی بسطامی، شیخ عباسعلی اسلامی، شیخ محمود حلبی، شیخ محمدعلی علی سرابی، سید زین العابدین کاشانی، شیخ هادی حائری شیرازی، شیخ عبداللطیف سمامی حائری، شیخ محمدحسین صدقی مازندرانی، شیخ محمدرضا جزقویه ای اصفهانی و فرزندش حاج سید حسن طباطبایی قمی می باشند.

ایشان هم چنین آثار علمی ارزنده ای در ابواب مختلف فقه از خود به یادگار گذاشت که مهمترین آن‌ها عبارتند از: حاشیه بر عروه الوثقی، حاشیه بر رساله ارث و نفقات، حاشیه بر رساله ربائیه رضاعیه، حاشیه بر صحه المعاملات، حاشیه بر مجمع المسائل، الذخیره الباقیه فی العبادات و المعاملات، مختصر الاحکام، طریق النجاه، منتخب الاحکام، مناسک حج، ذخیره العباد و هدایه الانام فی المسائل الحلال و الحرام.

ارتحال

این مرجع عالیقدر پس از چند ماه از فوت آیت الله اصفهانی، در چهاردهم ربیع الاول سال ۱۳۶۶ قمری در نجف اشرف از دنیا رفت و پیکرش پس از تشییع با شکوه در بغداد و کربلای معلی، در جوار مرقد حضرت مولی الموحدین علی علیه السلام در مقبره شیخ الشریعه اصفهانی (واقع در صحن مطهر علوی) به خاک سپرده شد.

از مرحوم حاج آق حسین قمی، فرزندان دانشمند و نوادگان فرهیخته ای به یادگار مانده است و آیت الله آقا موسی صدر نوه دختر ایشان می باشد.