ولادت و تحصیلات

حضرت آیت الله حاج سید محمد هادی میلانی در شامگاه هفتم محرم سال ۱۳۱۳ قمری در نجف اشرف و در خانواده ای اهل علم و معنویت پا به عرصه هستی نهاد.

اجداد او همه از سادات حسینی شهر مدینه منوره و از فرزندان امام علی بن موسی الرضا علیه السلام بودند که به جهت شرافت علمی و معنوی از بزرگان مدینه به شمار می‌رفتند.

آیت الله میلانی دوران کودکی را در دامان مادری از خاندان علم و فضیلت و تحت تربیت پدر عالم و فرزانه‌اش سپری نمود و با توجه به علاقه ای که در او ایجاد شده بود، وارد حوزه علمیه شد و دروس مقدماتی و سطوح را از محضر اساتید برجسته ای مانند آقا میرزا ابراهیم همدانی، آخوند ملا محسن تبریزی، آقا شیخ ابراهیم سالیانی، آقا سید جعفر اردبیلی، میرزا علی ایروانی، آقا شیخ غلامعلی قمی و شیخ ابوالقاسم مامقانی فراگرفت و به سرعت مراحل تحصیل را طی کرد .

ایشان در حوزه علمیه نجف اشرف از محضر اساتید بزرگی چون آیات عظام حاج سید ابوالحسن اصفهانی، میرزای نائینی، آقا ضیا الدین عراقی، شیخ الشریعه اصفهانی  بهره مند گردید و پایه های علمی خود را در فقه و اصول استحکام بخشید و در طول بیست‌ و سه سال حضور در دروس و محافل علمی این بزرگان توانست به درجه والای اجتهاد نایل گردد.

وی در علوم عقلی نیز مهارت فراوان داشت و چندین سال از عمر خود را در محضر اساتید فلسفه گذارند و در این خصوص از شاگردان آیت الله شیخ محمدحسین اصفهانی و آیت الله سید حسین بادکوبه ای به شمار می رفت.

آیت الله میلانی در دانش تفسیر و علوم قرآنی نیز از محضر استاد بزرگ شیخ محمد جواد بلاغی تلمذ نمود وبعدها نیز با اساتید تفسیر به ویژه با مفسر بزرگ علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان مباحثات و مناظراتی برقرار کرد.

او هم چنین هشت سال در علوم حدیث با آیت الله شیخ علی قمی مباحثه و مذاکره داشت و نسخه کتاب وسائل الشیعه خود را  با نسخه ای که به خط شیخ حر عاملی بود مقابله نمود.

ایشان همزمان با شرکت در دروس بزرگان، خود به تدریس فقه و اصول اشغال داشت و به تدریج، دقت عقلی شیوایی سخن، توانایی تبیین مسائل و تسلط گسترده  وی بر مبانی فقهی و اصولی، او را آوازه حوزه کرد؛ به گونه ای که آیت الله حاج‌آقا حسین قمی که آن زمان در کربلا اقامت داشت، وی را برای تدریس و رونق بخشیدن به حوزه کربلا فراخواند.

بر این اساس، آیت الله میلانی هجده سال از عمر بابرکت خود را در کربلا سپری کرد و در آن شهر به تدریس فقه  واصول و تربیت شاگردان برجسته همت گمارد.

وی تفسیر را نیز در کنار فقه و اصول تدریس می کرد و محصلین علوم دینی را با قرآن، این منبع جوشان فیض الهی آشنا می ساخت و این روش را که نشانه‌ای از عشق ایشان به قرآن بود، همواره در زندگیش حفظ کرده بود.

ایشان پس از درگذشت آیت الله قمی بر اثر اصرار جمعی از اهل علم و مردم متدین عراق، به عنوان مرجع تقلید به انجام وظیفه مشغول شد.

هجرت به مشهد مقدس

حضرت آیت الله میلانی در تاریخ نهم ذیحجه سال ۱۳۷۳ قمری برابر با سال ۱۳۳۲ شمسی به منظور زیارت بارگاه منور امام علی بن موسی الرضا علیه السلام رهسپار مشهد مقدس شد و در بیت آیت الله شیخ علی اکبر نوقانی اقامت گزید.

ایشان در این سفر، دعوت مردم متدین و علمای این شهر نظیر آیت الله شیخ مجتبی قزوینی را پذیرفت و تصمیم گرفت تا در مشهد مقدس ساکن گردد.

اقامت وی در مشهد سبب شد که حوزه علمیه این شهر در جوار مرقد مطهر امام رضا علیه السلام، رونقی دو چندان بگیرد و حلقه های درس و بحث فقه و اصول گرمتر شود.

تدریس و شاگردان

آیت الله حاج سید محمد هادی میلانی در مدت بیش از دو دهه حضور در حوزه علمیه مشهد در کنار اقامه جماعت، پاسخگویی به سوالات مردم و سایر فعالیت های سیاسی و اجتماعی خود، به تدریس درس خارج فقه و اصول اشتغال داشت و همواره محفل درسش در مسجد گوهرشاد شلوغ ترین درس خارج مشهد محسوب می شد.

ایشان در مدت اقامت خود در حوزه های علمیه مشهد مقدس، نجف اشرف و کربلای معلی شاگردان فراوانی در تربیت نمود که بسیاری از آن‌ها از شخصیت های برجسته جهان تشیع می باشند. بزرگانی مانند حضرات آیت و حجج اسلام: سید علی خامنه ای، شیخ محمد تقی بهجت، شیخ محمدرضامظفر، شیخ حسین وحید خراسانی، سید ابراهیم علی الهدی سبزواری، شیخ عباس واعظ طبسی، سید صادق و سید محمد روحانی، سید محمد شیرازی، سید تقی طباطبایی قمی، سید یوسف حکیم، شیخ هادی معرفت، سید عبدالرضا شهرستانی، شهید سید عبدالکریم هاشمی نژاد، میرزا مهدی نوقانی، شیخ عبداالله یزدی، سید ابراهیم حجازی، شیخ محمد رضا مهدوی دامغانی، شیخ محمد تقی جعفری، شیخ عبدالنبی ­کجوری، شیخ محمد اشکذری، شیخ علی نمازی شاهرودی، سید محمد باقر حجت طباطبایی، سید جواد فقیه سبزواری، شیخ محمد علمی، سید حسین مرتضوی، سید محمد حسین مصباح موسوی، سید علینقی طبسی حائری، شیخ ابوالقاسم روحانی، سید میرزا حسن صالحی، شیخ محمدحسین سیبویه، شیخ مصطفی و مرتضی اشرفی، شیخ رجبعلی رضازاده، سید عباس و سید جعفر سیدان، سید کاظم قزوینی، شیخ علی اصغر معصومی، شیخ محمود کلباسی، استاد کاظم مدیر شانه چی، سید محمود مجتهدی، سید حسین شمس، شیخ غلامرضا دهشت، شیخ علی نوروزی، شیخ مهدی مروارید، سید محمد موسوی نژاد، شیخ عبدالحسین واعظ زاده، سید عباس صدر، شیخ مرتضی محامی، سید مهدی عبادی، شیخ محمدباقر ساعدی، سید احمد علم الهدی، استاد حجت هاشمی خراسانی، شیخ غلامحسین آهنیان، شیخ محمد حسن رمزی طبسی، شیخ ناصر عباس پور، استاد محمدرضا حکیمی، عطاردی قوچانی، دکتر عبد خدایی، سید محمدعلی و سید علی میلانی و ...

فعالیت های سیاسی و اجتماعی

ورود آیت الله میلانی به مشهد مقدس همزمان با اوج‌گیری نهضت ملی شدن نفت ایران و حضور گسترده مردم و روحانیت در این عرصه بود. یکی از مراکز مهم این جنبش مردمی در مشهد، کانون نشر حقایق اسلامی بود، که پس از شهریور سال ۱۳۲۰ شمسی به همت استاد محمد تقی شریعتی کار خود را شروع کرد و فعالیت های دامنه داری را بر ضد فرهنگ مادیگرایی سامان داد.

با درخواست بنیانگذاران­ این­ کانون ازآیت الله میلانی برای پشتیبانی معنوی و اجابت این درخواست و رفت‌وآمد ایشان به کانون، اعتبار و وجهه مردمی آن افزون گردید و بدین صورت ایشان نقش ارزنده ای را در مسائل مختلف ایفا نمود.

از دیگر فعالیت های سیاسی و اجتماعی وی می توان به شکل گیری مجمعی با همکاری علمای بزرگ مشهد مانند آیات شیخ مجتبی قزوینی، شیخ هاشم قزوینی، میرزا احمد مدرس، میرزا جواد آقا تهرانی و دیگر چهره های برجسته روحانیت اشاره کرد که به برنامه ریزی برای مقاومت در برابر سیاست های ضد دینی و ضد مردمی رژیم پهلوی می پرداخت.

نامه نگاری به سران حکومت، اعلام تعطیلی بازار در ششم بهمن سال ۱۳۴۱ شمسی، افشاگری علیه رژیم در اسفند همان سال، مقابله با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی با صدور اطلاعیه، اعلام عزای عمومی در نوروز ۱۳۴۲، سفر اعتراض‌آمیز به تهران، همدردی با امام خمینی در جریان تبعید ایشان به ترکیه و تحریم انتخابات دوره بیست و یکم مجلس شورای ملی را می توان در شمار موضع‌گیری‌های سنجیده آیت الله میلانی در مسائل داخلی کشور دانست.

ایشان از جمله مراجع مبارز و انقلابی مشهد بود که به همراه آیت الله حاج آقا حسن قمی نقش مهمی را در گسترش نهضت امام در مشهد ایفا کرد و  منزلش همواره مأمن نیروهای انقلابی بود.

وی پس از قیام پانزده خرداد سال ۴۲ که رژیم، مرحوم امام و تعدادی از علما را بازداشت کرده بود، علاوه بر صدور اطلاعیه، جهت آزاد ساختن امام و دیگر علما به تهران مسافرت کرد و در جمع علما مهاجر که بدین منظور در تهران جمع شده بودند، حضور یافت.

آیت الله میلانی در راستای تقریب میان مذاهب مختلف و همگرایی بین پیروان این فرقه‌ها، با شخصیت‌های بزرگ جهان اسلام همچون علامه شرف الدین، سید محسن امین، علامه امینی، شیخ محمد تقی قمی، شیخ محمد فحام، امام موسی صدر، شیخ محمد جواد مغنیه و دیگران ارتباط داشت و در منزلش پذیرای آنان بود.

آثار علمی

این مرجع عالیقدر، توجه اصلیش به تدریس و تربیت شاگردان برجسته بود و بسیاری از آثار علمی ایشان نیز، یادداشت‌های پراکنده و تقریرات همان درس‌های پربارشان می باشد که به همت شاگردان پرکار و فرزندان گرامیش جمع آوری شده و پس از تنظیم در عناوین و موضوعات مختلف به چاپ رسیده است. این آثار و تألیفات عبارت است از: محاضرات فی الفقه الامامیه (در ده جلد) قادتنا کیف نعرفهم ؟ (در نه مجلد پیرامون زندگانی چهارده معصوم)، تفسیر سوره جمعه و تغابن، مختصر الاحکام، مناسک حج، حاشیه بر قسمتی از عروه الوثقی، نخبه المسائل (رساله عملیه)، ده پرسش (در مباحث مختلف تفسیری)، حاشیه بر مکاسب، قواعد فقهیه و اصولیه، رساله ای در بیع و مسائل بانکی، کتابی استدلالی در مزارعه و مساقات و اجاره، شرح استدلالی مباحثی از کتاب الصلوه «شرایع» و رساله ای در منجزات مریض.

ارتحال

حضرت آیت الله میلانی سرانجام پس از سپری کردن یک دوره بیماری در روز جمعه هفدهم مرداد سال ۱۳۵۴ شمسی چشم از جهان فانی فروبست و به خانه بقا شتافت و روح بلندش به عالم ملکوت پیوست.

پیکر مطهر این مرجع عالیقدر در روز شنبه هجده مرداد ماه پس از یک تشییع بی نظیر و با حضور شخصیت های بزرگ علمی و مذهبی داخل و خارج کشور و هزاران مومن عزادار در جوار مرقد مطهر امام علی ابن موسی الرضا علیه السلام به خاک سپرده شد.